[ Ana Sayfa | Editörler | Danışma Kurulu | Dergi Hakkında | İçindekiler | Arşiv | Yayın Arama | Yazarlara Bilgi | E-Posta ]
Fırat Tıp Dergisi
2017, Cilt 22, Sayı 4, Sayfa(lar) 167-176
[ Özet ] [ PDF ] [ Benzer Makaleler ] [ Yazara E-Posta ] [ Editöre E-Posta ]
Sağlık Çalışanlarında Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarının Değerlendirilmesi
Aygül YANIK1, Nalan Hakime NOĞAY2
1İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Sağlık Yönetimi, İstanbul, Türkiye
2Erciyes Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Beslenme ve Diyetetik, Kayseri, Türkiye
Anahtar Kelimeler: Sağlıklı Yaşam Biçimi, Doktor, Hemşire, Davranış, Healthy Life Style, Physician, Nurse, Behavior
Özet
Amaç: Çalışmada, demografik değişkenler açısından kamu sağlık kurumları çalışanlarının sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının değerlendirilmesi amaçlandı.

Gereç ve Yöntem: Kesitsel, tanımlayıcı ve çıkarımsal nitelikteki bu çalışma, Türkiye’de Kırklareli ili merkezinde bulunan dört kamu sağlık kuruluşu çalışanları üzerine yapıldı. Veriler anket formu ile toplandı. Çalışmaya gönüllü olarak katılmayı kabul eden 312 çalışana anket uygulandı. Eksiksiz yanıtlanan 306 anket değerlendirmeye alındı. Verilerin analizinde SPSS for Windows 17.0 paket programı kullanıldı.

Bulgular: Çalışanların %69,3’ünün kadın, %76,5’inin evli, %70,8’inin üniversite mezunu ve %35,3’ünün hiç egzersiz yapmadığı belirlendi. Çalışanların sağlıklı davranış puanları incelendiğinde; aldıkları en yüksek puan ortalaması manevi gelişim (26,960±4,529) ve en düşük puan ortalaması fiziksel aktivite (16,075±4,630) davranışıdır. Çalışanların yaş, medeni durum, çalışma statüsü, unvan, kurum, mesleki deneyim, kurum deneyimi, çalışılan birim, gelir, egzersiz durumu, yaşanılan ev grupları ile sağlıklı davranış puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu.

Sonuç: Demografik değişkenlerin kamu sağlık çalışanları sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını etkilediği belirlendi. Ayrıca çalışanların sağlıklı davranışlarının orta düzeyde (130,228±19,122) olduğu görüldü.

  • Başa Dön
  • Özet
  • Giriş
  • Materyal ve Metot
  • Bulgular
  • Tartışma
  • Kaynaklar
  • Giriş
    Sağlık, gelecek için bir vizyondur ve önlenebilir hastalıkları önlemek, yaşamları korumak ve daha güç yetebilir bir sağlık bakımı sağlama stratejidir 1. Sağlıklı yaşam biçimi davranışları (SYBD) bir bireyin kendini hastalıklardan koruması ve sağlıklı kalması için bireysel bir performans olan davranışlar seti olarak tanımlanır 2. Aynı zamanda SYBD bireyin genel sağlığı ve iyilik halini geliştirmeyi amaçlayan davranışlardır 3. Bu davranışlar bireylerin yaşam biçiminin ve sağlık durumlarının bütünleyici bir parçasıdır 4.

    SYBD manevi gelişim, sağlık sorumluluğu, egzersiz, beslenme, kişiler arası ilişkiler ve stres yönetimi faktörleri başta olmak üzere sağlığı sürdürmek için gereken davranış alışkanlıklarını içermektedir 4,5. Dolayısı Dolayısı Dolayısı Dolayısı Dolayısı Dolayısı Dolayısı Dolayısıyla bireylerila SYBD bireylerila SYBD bireylerila SYBD bireylerila SYBD bireylerin genenl sağlık ve iyilik halinin geliştirilmesini amaçlayan davranışlardır. Dünya sağlık Örgütü bir bireyin sağlığı ve yaşam kalitesinin %60’ının onun davranış ve yaşam tarzına bağlı olduğuna işaret etmektedir. Sağlık-risk davranışları negatif sağlık çıktılarına karşı bir bireyin savunmasını ve duyarlılığını arttıran aktivitelerdir. Aksine sağlığı geliştirme davranışları artan bir iyilik hali ve kendini gerçekleştirme ve yaşamak anlamında pozitif bir yaklaşıma yol açmaktadır. Pek çok çalışma, sağlığı geliştirme davranışlarını uygulamanın hastalıkların ortaya çıkmasını azalttığı ve ölüm oranlarını düşürdüğünü göstermektedir 6. Sağlık profesyonelleri rol modeller olup, diğer bireylerin davranışlarını etkileyebildikleri için sağlıklı bir toplumun sürekliliğine ilişkin önemli bir gruptur. Sağlık profesyonelleri (örneğin doktorlar, hemşireler) sık sık sağlıklı yaşam biçimi için bilgi kaynağı olarak düşünülür.

    Sağlık profesyonelleri negatif sağlık davranışları ve alışkanlıklarının prevalansını belirlemelidir. Ayrıca SYBD ile toplumun farkındalığını arttırmalı ve sağlığı geliştirmede bireylerin bu pozitif davranışlarla negatif sağlık davranışlarının yer değiştirmesine yardımcı olmaları gerekmektedir 7. Dahası sağlığın geliştirilmesinde stratejik ve saygın liderlik de etkili olmaktadır 8. Örneğin Al-Shahri ve ark 9’ nın araştırmasında, doktorların düzenli olarak hastaları sağlıklı yaşam biçimine doğru yönlendirmede bilgilerini pozitif tutumlara dönüştüremediği belirlenmiştir. Sağlık çalışanları, mesleki sorumlulukları ve sosyal rolleri gereği sürdürdükleri yaşam biçimleri ile rol modeli olma ve sağlık eğitimi yönünden hizmet verdikleri grubu etkileme özelliğine sahiptir. Bu yüzden sağlık çalışanları öncelikle kendi yaşam biçimlerini düzeltmelidirler 10. Sağlık çalışanlarının SYBD’ nı belirlenerek farkındalık yaratılması, onlar topluma sağlık hizmetleri sunmaya devam edeceğinden oldukça önemlidir.

    Bu çalışma, kamu sağlık çalışanlarının SYBD düzeyinin belirlenmesi ve bu davranışların demografik değişkenler açısından değerlendirilmesi amacıyla yapılandı. (Bundan sonra kamu sağlık çalışanları, çalışanlar olarak anılacaktır.)

  • Başa Dön
  • Özet
  • Giriş
  • Materyal ve Metot
  • Bulgular
  • Tartışma
  • Kaynaklar
  • Materyal ve Metot
    Kesitsel, tanımlayıcı ve çıkarımsal nitelikteki bu çalışma, beklendiği gibi sağlık çalışanları SYBD göstermekte midir? Sağlık çalışanları SYBD, demografik değişkenlere göre farklılaşmakta mıdır? sorularından hareketle tasarlandı. Çalışanların SYBD ile “cinsiyet, yaş, vücut kitle indeksi (BKI), medeni durum, eğitim, çalışma statüsü, unvan, kurum, mesleki deneyim, kurum deneyimi, çalışma şekli, çalışılan birim, gelir, egzersiz durumu, kronik hastalık, yaşanılan ev grupları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark vardır” varsayımları sınandı.

    Çalışmaya, Türkiye’de Kırklareli ili merkezinde bulunan dört kamu sağlık kurumunda görev yapan sağlık çalışanları dahil edildi. Çalışmadan önce gerekli izin Kırklareli Kamu Hastaneler Birliği Genel Sekreterliği’nden alındı. Veriler “SYBD Ölçeği ll” ve çalışanların demografik özellikleri hakkında soruları içeren bir anket formu kullanılarak toplandı. Araştırmanın evreni, bölge insanlarının sağlık hizmeti ihtiyaçlarının karşılanmasını sağlayan Sekreterliğe bağlı etkili sağlık kuruluşları çalışanlarından oluşmakta olup, yaklaşık 600 çalışanı içerdi. Örneklem, rastgele yöntemle seçildi. Örneklem büyüklüğü, örneklem büyüklüğü hesaplama (sample size calculator) programından yararlanılarak belirlendi. Belirtilen evren için hesaplanan örneklem büyüklüğü 234 bulundu. Çalışmanın amacı hakkında çalışanlara bilgi verildi. Çalışmadan daha güvenilir sonuçlar elde etmek için, gönüllü olarak çalışmaya katılmayı kabul eden çalışanlar örnekleme dahil edildi. Ancak izinli, hastalık raporlu olan ve görev yerinde bulunmayan çalışanlar, çalışma dışında bırakıldı. Anket formu 01/05-30/06/2013 tarihleri arasında 312 çalışana uygulandı. Böylece evrenin %52’sine ulaşılmış oldu. Ancak eksiksiz doldurulan 306 anket formu değerlendirmeye alındı. Veriler bilgisayar ortamına aktarılarak analize hazırlandı.

    Verilerin istatistiksel analizi Statistical Package for the Social Sciences (SPSS) 17,0 for Windows paket programında yapıldı. Veriler değerlendirilirken öncelikle tanımlayıcı istatistiksel metotlar (sayı, yüzde, ortalama, standart sapma) kullanıldı. Daha sonra SYBD II ölçeğine verilen cevaplara göre Cronbach’s alfa güvenirlik analizi yeniden yapıldı ve ölçeğin orjinaline uygun olarak güvenilir olduğu belirlendi. Çalışmada, SYBD ölçeği ve faktörleri puanlarının normal dağılım gösterip göstermediği Kolmogorov Smirnov testi ile test edildi. Bu test sonucunda genel SYBD ölçeği dışındaki faktör puanlarının normal dağılım göstermediği saptandı (p<0,05). Normal dağılmayan faktörlere ilişkin niceliksel verilerin iki grup arasında karşılaştırılmasında Mann Whitney U (MWU), ikiden fazla grup arasında karşılaştırılmasında Kruskal Wallis H (KWH), (post hoc Bonferroni düzeltmeli Mann Whitney U) istatistiksel analizleri kullanıldı. Normal dağılan ve homojen bir yapı gösteren genel ölçek niceliksel verilerinin karşılaştırılmasında iki grup arasındaki fark, bağımsız örneklem t-testi ile analiz edildi. İkiden fazla grup durumunda parametrelerin gruplar arası karşılaştırmalarında Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) uygulandı. Bu analiz sonucunda aralarında farklılık çıkan gruplar için, bu farkın anlamlı olup olmadığını belirlemek için post hoc testlerden (Tukey) yararlanıldı. Testler %95 güvenle yapıldı. SYBD faktörleri arasındaki ilişki ise korelasyon analizi ile belirlendi.

    SYBD ölçeği Walker ve ark 11 tarafından geliştirildi. Ölçek 1996’da gözden geçirildi ve gözden geçirilen versiyonu SYBD Ölçeği ll olarak adlandırıldı 12. Bahar ve ark. 12 tarafından ölçeğin türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışması yapıldı. SYBD ölçeği kronik hastalık önleme programlarını inceleyen çalışmalarda, kronik hasta yaşam kalitesi ve yetişkin anneler, yaşlılar, işçiler ve öğrenciler üzerinde SYBD kullanıldı 12. Ölçek 52 soru ve 6 faktörden oluşmaktadır. Bunlar sağlık sorumluluğu, fiziksel aktivite, beslenme, manevi gelişim, kişiler arası ilişkiler ve stres yönetimi faktörleridir. Ölçek 4’lü Likert tipi cevap kategorisine sahiptir: “1” Asla, “2” Bazen, “3” Sıklıkla, “4” Düzenli olarak “11”. Sağlığı geliştirme yaşam tarzı düzeylerini belirlemek için genel SYBD II puanı düşük 1,60-2,25, orta 2,26-2,71 ve yüksek 2,72-3,27 olarak değerlendirilebilir 13. Çalışmada ortalamalar üzerinden değil toplam puanlar üzerinden değerlendirme yapıldı. Toplam ölçekten elde edilen puan SYBD puanını göstermektedir. SYBD ölçeğinden alınabilecek en düşük puan 52 ve en yüksek puan 208’dir.

    Manevi gelişim alt faktörü, bireyin yaşam hedefleri, kendini gerçekleştirme yeteneği, bilgi ve tatmin düzeyini belirler. Sağlık sorumluluğu alt faktörü, bireyin sağlığı üzerindeki sorumluluk düzeyi ve onun sağlığına katılım düzeyini ortaya koymaktadır. Fiziksel aktivite alt faktörü sağlıklı bir yaşamın ayrılmaz bir parçası olan bireyin fiziksel aktiviteleri başarma düzeyini gösterir. Beslenme alt faktörü, bireyin yemekleri seçmesi ve düzenlemesini ve besin seçiminde değişimleri belirler. Kişiler arası ilişkiler alt faktörü, bireyin iletişim ve diğer sosyal çevresi ile bu iletişimi sürdürme düzeyini ortaya çıkarır. Stres yönetimi alt faktörü, bireyin stres kaynaklarını ve stres kontrol mekanizmalarına ilişkin farkındalığını belirler 11,14,15,16. Fiziksel, sosyal ve ruhsal yönden tam iyilik hali olan sağlığın gerçekleştirilebilmesi için çalışanlarda SYBD sağlanması ve geliştirilmesi gerekmektedir. Bahar ve ark 12 tarafından Cronbach’s Alfa değerleri; SYBD ll ölçeği için (0,93) ve alt faktörleri için (0,75) - (0,87) arasında bulunmuş olup, yüksek düzeyde güvenilirdir. Çalışmada da benzer şekilde Cronbach’s Alfa değerleri SYBD ll ölçeği için 0,923 ve alt faktörleri için (0,863) - (0,897) arasında bulunmuş olup, yüksek derecede güvenilir olduğu belirlendi (Tablo 2). Çalışma bulguları ve sonuçları örneklemin küçük olması nedeniyle genellenemez. Çalışma yapılan sağlık çalışanları kapsamında değerlendirilmelidir. Ayrıca bulguların, çalışanların kendi ifadelerine dayanması ve tüm çalışanların çalışmaya dahil olamaması, bu çalışmanın sınırlılıklarındandır.

  • Başa Dön
  • Özet
  • Giriş
  • Materyal ve Metot
  • Bulgular
  • Tartışma
  • Kaynaklar
  • Bulgular
    Demografik Değişkenler
    Çalışanların %69,3’ünün kadın, %62,4’ünün 40 yaş ve altında, %11,7’sinin hafif şişman, %76,5’sinin evli, %70,8’inin üniversite mezunu, %55,9’unun hemşire, %19,9’unun doktor, %63,7’inin hastanede çalıştığı, %71.1’inin 5 yıldan fazla mesleki deneyimi olduğu, %30,7’sinin 2001 ve 2500 TL gelire sahip olduğu, %35,3’ünün hiç egzersiz yapmadığı, %12,7’sinin kronik hastalığı olduğu ve %57,2’nin kendilerine ait evde oturduğu belirlendi (Tablo 1). Tabloda yönetici grubunda başkan, hastane yöneticisi, başhekim ve yardımcısı, müdür ve yardımcısı, bakım müdürü ve yardımcısı, şube müdürleri vb. yer aldı.


    Büyütmek İçin Tıklayın
    Tablo 1: Demografik değişkenler.

    SYBD Ölçeği ve Alt Faktörleri Güvenirlik ve Ortalaması
    Çalışanların SYBD puanları incelendiğinde; fiziksel aktivite (16,075±4,630) düşük, sağlık sorumluluğu (21,039±3,916), beslenme (21,219±4,044) ve stres yönetimi (19,049±4,068) orta, manevi gelişim (26,960±4,529) ve kişiler arası ilişkiler (25,885±4,222) yüksek düzeyde belirlendi. SYBD toplam puanı ise (130,228±19,122) olarak bulundu (Tablo 2).


    Büyütmek İçin Tıklayın
    Tablo 2: SYBD ölçeği ile alt faktörleri güvenirlik ve ortalaması.

    Çalışanların SYBD’ nın Değerlendirmesi
    Çalışanların yaş, medeni durum, çalışma statüsü, ünvan, kurum, mesleki deneyim, kurum deneyimi, çalışılan birim, gelir, egzersiz durumu, yaşanılan ev grupları ile SYBD bazı faktör puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu (p<0,05) (Tablo 3).


    Büyütmek İçin Tıklayın
    Tablo 3: Demografik değişkenler açısından çalışanların SYBD ortalama puan dağılımı.

    Yaşa göre sağlık sorumluluğu (p=0,003), stres yönetimi (p=0,001), manevi gelişim (p=0,024) ve genel ölçek (p=0,017) puanları açısından gruplar arasında anlamlı fark bulundu. Ancak 30 ve daha az yaş ile 31-40 yaş arasında stres yönetimi (p=0,002) puanlarında farkın önemli olduğu belirlendi. Otuz ve daha az yaşta çalışanların 31-40 yaş çalışanlardan stres yönetimi daha yüksektir.

    Medeni duruma göre sağlık sorumluluğu (p=0,019), fiziksel aktivite (p=0,024), stres yönetimi (p=0,001), manevi gelişim (p=0,039) ve genel ölçek (p=0,046) puanları açısından gruplar arasında anlamlı fark bulundu.

    Çalışma statüsüne göre beslenme (p=0,005), stres yönetimi (p=0,048), manevi gelişim (p=0,001) ve genel ölçek (p=0,005) puanları açısından gruplar arasında anlamlı fark bulundu. Ancak kadrolu ile sözleşmeli memurlar arasında beslenme (p=0,006), manevi gelişim (p=0,000) ve genel ölçek (p=0,002) puanlarında fark önemlidir.

    Unvana göre kişiler arası ilişkiler (p=0,001), sağlık sorumluluğu (p=0,000), stres yönetimi (p=0,027), manevi gelişim (p=0,015) ve genel ölçek (p=0,003) puanları açısından gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu. Ancak doktorlar ile hemşireler arasında kişiler arası ilişkiler (p=0,000), sağlık sorumluluğu (p=0,000), manevi gelişim (p=0,007) ve genel ölçek (p=0,007); doktorlar ile memurlar arasında sağlık sorumluluğu (p=0,003) puanlarında farkın önemli olduğu belirlendi.

    Çalışılan kuruma göre beslenme (p=0,003), stres yönetimi (p=0,018) ve genel ölçek (p=0,032) puanları açısından gruplar arasında anlamlı fark bulundu. Ancak İl Sağlık Müdürlüğü ile Halk Sağlığı Müdürlüğü çalışanları arasında beslenme (p=0,011); Halk Sağlığı Müdürlüğü ile devlet hastanesi çalışanları arasında beslenme (p=0,000), stres yönetimi (p=0,007) ve genel ölçek (p=0,005) puanlarında farkın önemli olduğu tespit edildi.

    Mesleki deneyime göre fiziksel aktivite (p=0,002) ve stres yönetimi (p=0,021) puanları açısından gruplar arasında anlamlı fark bulundu. Ancak 1 yıldan az ile 11-15 yıl çalışanlar arasında fiziksel aktivite (p=0,001) ve stres yönetimi (p=0,004); 1-5 yıl ile 11-15 yıl çalışanlar arasında fiziksel aktivite (p=0,000); 6-10 yıl ile 11-15 yıl çalışanlar arasında fiziksel aktivite (p=0,005); 11-15 yıl ile 16-20 çalışanlar arasında fiziksel aktivite (p=0,002) puanlarında farkın önemli olduğu belirlendi.

    Kurum deneyimine göre sağlık sorumluluğu (p=0,022) ve stres yönetimi (p=0,015) puanları açısından gruplar arasında anlamlı fark bulundu. Ancak 1 yıldan az ile 11-15 yıl çalışanlar arasında sağlık sorumluluğu (p=0,007); 1 yıldan az ile 16-20 yıl çalışanlarda stres yönetimi (p=0,002); 1 yıldan az ile 21 ve üstü yıl çalışanlarda sağlık sorumluluğu (p=0,002) ve stres yönetimi (p=0,004) puanlarında fark önemlidir.

    Çalışılan birime göre kişiler arası ilişkiler (p=0,000), beslenme (p=0,003), sağlık sorumluluğu (p=0,002), fiziksel aktivite (p=0,012), stres yönetimi (p=0,000), manevi gelişim (p=0,000) ve genel ölçek (p=0,000) puanları açısından gruplar arasında anlamlı fark bulundu. Ancak; dahili kliniklerde çalışanlarla cerrahi kliniklerde çalışanlar arasında kişiler arası ilişkiler (p=0,004), manevi gelişim (p=0,004) ve genel ölçek (p=0,001); dahili kliniklerde çalışanlarla yoğun bakım ve ameliyathanede çalışanlar arasında beslenme (p=0,000), fiziksel aktivite (p=0,002), stres yönetimi (p=0,000), manevi gelişim (p=0,001) ve genel ölçek (p=0,000); dahili kliniklerde çalışanlarla poliklinikte çalışanlar arasında genel ölçek (p=0,006); dahili kliniklerde çalışanlarla laboratuvar ve radyoloji bölümünde çalışanlar arasında stres yönetimi (p=0,000) ve genel ölçek (p=0,006); dahili kliniklerde çalışanlarla acilde çalışanlar arasında kişiler arası ilişkiler (p=0,000), fiziksel aktivite (p=0,006), stres yönetimi (p=0,000), manevi gelişim (p=0,001) ve genel ölçek (p=0,000); dahili kliniklerde çalışanlarla idari birimlerde çalışanlar arasında kişiler arası ilişkiler (p=0,000), beslenme (p=0,002), sağlık sorumluluğu (p=0,001), stres yönetimi (p=0,000), manevi gelişim (p=0,000) ve genel ölçek (p=0,000) puanlarında farkın önemli olduğu belirlendi. Ayrıca laboratuvar ve radyoloji bölümünde çalışanlarla acilde çalışanlar arasında kişiler arası ilişkiler (p=0,004) ve manevi gelişim (p=0,002) puanlarında fark da önemlidir.

    Aylık gelire göre kişiler arası ilişkiler (p=0,003), beslenme (p=0,004), fiziksel aktivite (p=0,006), stres yönetimi (p=0,001), manevi gelişim (p=0,000) ve genel ölçek (p=0,008) puanları açısından gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu. Ancak 1000 TL ve daha az geliri olan ile 1501-2000 TL geliri olan çalışanlar arasında stres yönetimi (p=0,004); 1000 TL ve daha az geliri olanlar ile 2001ve 2500 TL geliri olan çalışanlar arasında kişiler arası ilişkiler (p=0,011), beslenme (p=0,003), sğlık sorumluluğu (p=0,011), fiziksel aktivite (p=0,002), stres yönetimi (p=0,000), manevi gelişim (p=0,001) ve genel ölçek (p=0,000); 1000 TL ve daha az geliri olanlar ile 2501 TL ve üzeri geliri olan çalışanlar arasında kişiler arası ilişkiler (p=0,011), beslenme (p=0,004), stres yönetimi (p=0,000), manevi gelişim (p=0,000) ve genel ölçek (p=0,000);

    1001 – 1500 TL geliri olanlar ile 2001ve 2500 geliri olan çalışanlar arasında genel ölçek (p=0,014); 1001 - 1500 TL geliri olanlar ile 2001ve 2500 TL geliri olan çalışanlar arasında manevi gelişim (p=0,002) ve genel ölçek (p=0,009);

    1501-2000 TL geliri olanlar ile 2001ve 2500 TL geliri olan çalışanlar arasında kişiler arası ilişkiler (p=0,002), manevi gelişim (p=0,002) ve genel ölçek (p=0,006); 1501-2000 TL geliri olanlar ile 2501 TL ve üzeri geliri olan çalışanlar arasında kişiler arası ilişkiler (p=0,003), manevi gelişim (p=0,000) ve genel ölçek (p=0,001) puanlarında farkın önemli olduğu saptandı.

    Egzersiz durumuna göre kişiler arası ilişkiler (p=0,003), beslenme (p=0,004), fiziksel aktivite (p=0,006), stres yönetimi (p=0,001), manevi gelişim (p=0,000) ve genel ölçek (p=0,000) puanları açısından gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu. Ancak düzenli egzersiz yapanla ara sıra yapanlar arasında kişiler arası ilişkiler (p=0,000), manevi gelişim (p=0,003) ve genel ölçek (p=0,000); düzenli egzersiz yapanlarla hiç yapmayanlar arasında beslenme (p=0,001), sağlık sorumluluğu (p=0,010), fiziksel aktivite (p=0,000), stres yönetimi (p=0,000), manevi gelişim (p=0,000) ve genel ölçek (p=0,000); ara sıra egzersiz yapanla hiç yapmayan arasında beslenme (p=0,001), sağlık sorumluluğu (p=0,001), fiziksel aktivite (p=0,000), stres yönetimi (p=0,000) ve genel ölçek (p=0,000) puanlarında fark önemli saptandı. Yaşanılan eve göre beslenme (p=0,029) puanı açısından gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu.

    Çalışanların cinsiyet, beden kitle indeksi (BKI), eğitim, çalışma şekli ve kronik hastalık durumuna göre SYBD faktörleri ve genel ölçek puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmadı (p>0,05). (Tablo 3).

    SYBD faktörleri arasında pozitif yönlü önemli derecede ilişki ve etkileşim vardır (P<0,01).

  • Başa Dön
  • Özet
  • Giriş
  • Materyal ve Metot
  • Bulgular
  • Tartışma
  • Kaynaklar
  • Tartışma
    Sağlık çalışanlarının SYBD kendi sağlıklarının yanı sıra toplum sağlığının korunması ve geliştirilmesi açısından önemlidir. Bu nedenle çalışanlarda davranış değişikliği sağlanarak SYBD alışkanlıklarının kazandırılması gerekmektedir. Çalışmada çalışanların SYBD faktör puanları incelendiğinde; fiziksel aktivite düşük; sağlık sorumluluğu, beslenme ve stres yönetimi orta; manevi gelişim ve kişiler arası ilişkiler yüksek düzeyde bulundu. Çalışanların en yüksek puanı psikolojik durumlarını yansıtan manevi gelişim faktöründen alırken en düşük puanı hareketliliğini yansıtan fiziksel aktivite faktöründen aldıkları belirlendi. Fiziksel aktivite alışkanlığı düşük olan çalışanların fiziksel aktiviteyi önemsemedikleri söylenebilir. Fiziksel aktivite hem vücut imajı hem de akıl sağlığı açısından çok önemlidir 17. Eğer sağlık çalışanları kendi fiziksel aktivitelerine önem vermezler ise hastalara bunu nasıl tavsiye edeceklerdir? Loprinzi ve Beets 18 çalışmalarında sağlık profesyonellerinin fiziksel aktivitesi düşük olan hastalarına tam olarak aktivite düzeylerini arttırmaları gerektiğini söylemediklerini belirlemişlerdir. Bu açıdan sağlık çalışanlarının fiziksel aktivitesini arttırmaya yönelik programlar geliştirilmelidir.

    Çalışanların SYBD genel puanı ise çalışmada orta düzeyde bulundu. Cürcani ve ark 19 çalışanlar, Nazik ve ark 3 ile Sonmezer ve ark 20 kadınlar, Lee ve Loke 4 ile Yılmazel ve ark 21 öğrenciler üzerinde yaptıkları çalışmalarda da SYBD orta düzeyde bulunmuştur. Çalışmaya paralel bir şekilde Cürcani ve ark 19 da hemşireler, Nazik ve ark 3 kadınlar üzerinde, ve Nacar ve ark 22 tıp öğrencileri üzerinde yaptıkları çalışmalarda en çok uygulanan davranışın ruhsal gelişim, en az uygulanan davranışın ise fiziksel aktivite olduğu belirlenmiştir. Hui 23 de çalışmasında hemşirelerin en düşük puanı fiziksel aktiviteden ve en yüksek puanı kişiler arası ilişkilerden aldıklarını tespit etmiştir. Çalışmada ikinci en yüksek puan kişiler arası ilişkiler olarak bulundu. Sonmezer ve ark 20 çalışmalarında ise kadınların en yüksek puanı kişiler arası ilişkilerden en düşük puanı ise sağlık sorumluluğundan aldıkları belirlenmiştir. Çalışmada çalışanların manevi gelişim ve kişiler arası ilişkiler alışkanlıklarının yeterli olduğu görülmektedir.

    Çalışmada çalışanların cinsiyet, BKI, eğitim, çalışma şekli ve kronik hastalık grupları ile SYBD faktör puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmadı. Yanık ve Nogay 16, Nacar ve ark 22, Al-Kandari ve Vidal 24 ile Hui 23’ nin çalışmalarında da cinsiyete göre SYBD arasında anlamlı fark bulunmamıştır. Ayrıca Nacar ve ark 22 çalışmalarında kronik hastalık açısından SYBD değişmediğini belirlemişlerdir.

    Çalışmada çalışanların yaş, medeni durum, çalışma statüsü, unvan, kurum, mesleki deneyim, kurum deneyimi, çalışılan birim, gelir, egzersiz durumu, yaşanılan ev grupları ile SYBD bazı faktör puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu. Yalçınkaya ve ark 25’nın çalışmalarında da çalışmaya benzer olarak çalışanların yaş, çalışma yılı, çalıştığı birim ve kurumu ile SYBD arasında anlamlı fark bulunmuştur. Ayrıca çalışmanın aksine cinsiyet ve eğitim ile SYBD arasında da anlamlı fark belirlenmiştir. Çalışmada bekarların sağlık sorumluluğu, fiziksel aktivite, stres yönetimi, manevi gelişim ve genel SYBD alışkanlığı evlilerden daha yüksektir. Ancak kadınlarla erkekler benzer kişiler arası ilişkiler davranışı göstermektedir. Beklenenin aksine evlilerin SYBD açısından kendilerini iyi yönetemedikleri söylenebilir. Ayrıca İl Sağlık Müdürlüğü çalışanlarının Halk Sağlığı Müdürlüğü çalışanlarından beslenme puanları daha düşüktür. Halk Sağlık Müdürlüğü çalışanlarının devlet hastanesi çalışanlarından beslenme, stres yönetimi ve genel SYBD puanları daha yüksektir. Halk Sağlığı Müdürlüğü’nde çalışanların SYBD’ nı diğer kurumlara göre daha fazla benimsendiği söylenebilir. Ayrıca kadrolu memurların sözleşmeli memurlardan beslenme, manevi gelişim ve genel SYBD puanları daha yüksektir. Kadrolu memurların devlet güvencesi altında olması SYBD alışkanlığını olumlu etkilemektedir.

    Öte yandan çalışmada hemşirelerin SYBD puanları diğer gruplardan yüksek bulundu. Ancak Perry ve ark 26 hemşirelerin sağlık davranışları taramalarında ideal sonuçlar elde etmemişlerdir. Özellikle kronik hastalıkların gelişmesini önleyen sebze ve meyveyi hemşirelerin yetersiz tükettikleri bulunmuştur. Çalışmada hemşirelerin kişiler arası ilişkileri de diğer gruplara göre daha yüksektir. Doktorların fiziksel aktivite puanları memurlardan daha yüksek fakat beslenme puanı daha düşüktür. Doktorların beslenme konusunda ihmalkâr davrandıkları söylenebilir. Beklenenin aksine memurların kişiler arası ilişkiler, manevi gelişim ve genel ölçek puanları doktorlardan daha yüksektir. Ancak memurların sağlık sorumluluğu doktorlardan daha düşüktür. Ayrıca yöneticiler ile doktorlar, hemşireler, memurlar ve hemşirelerle memurlar arasında SYBD genel ölçek ve faktör puanları açısından farkın önemli olmadığı belirlendi.

    Çalışmada mesleki deneyime göre; 1 yıldan az çalışanların 11-15 yıl çalışanlardan fiziksel aktivite ve stres yönetimi puanları daha düşüktür. 1-5 yıl çalışanların 11-15 yıl ve 6-10 yıl çalışanların 11-15 yıl çalışanlardan fiziksel aktivite puanları daha yüksektir. Gürcani ve ark 19 çalışmalarında ise 1-5 yıl çalışanların SYBD puanları diğerlerinden yüksek bulunmuştur. 1-5 ile 6-10 yıl çalışanların diğerlerine göre daha aktif olmaları doğaldır.

    Kurum deneyime göre ise, 1 yıldan az çalışanların 11-15 yıl çalışanlardan sağlık sorumluluğu ve 16-20 yıl çalışanlardan stres yönetimi puanları daha yüksektir. Ayrıca 1 yıldan az çalışanların 21 yıl ve üstü çalışanlardan sağlık sorumluluğu ve stres yönetimi puanları daha yüksektir. Çok uzun yıllar çalışmanın sorumluluk duygusu ve stresle yönetiminin zayıfladığı söylenebilir. Çalışmada dahili kliniklerde çalışanların cerrahi kliniklerde çalışanlardan kişiler arası ilişkiler, manevi gelişim ve genel SYBD puanları daha düşük iken, yoğun bakım ve ameliyathanede çalışanlardan beslenme, fiziksel aktivite, stres yönetimi, manevi gelişim ve genel SYBD puanları daha yüksektir. Ayrıca dahili kliniklerde çalışanların poliklinikte çalışanlardan genel SYBD puanları daha yüksek iken, laboratuvar ve radyoloji biriminde çalışanlardan stres yönetimi ve genel SYBD puanları daha düşüktür. Dahası dahili kliniklerde çalışanların acilde çalışanlardan kişisel sorumluluk, fiziksel aktivite, stres yönetimi, manevi gelişim ve genel SYBD puanları daha düşüktür. Yine dahili kliniklerde çalışanların idari birimlerde çalışanlardan kişiler arası ilişkiler, beslenme, sağlık sorumluluğu, stres yönetimi, manevi gelişim ve genel SYBD puanları daha düşüktür. Laboratuvar ve radyoloji biriminde çalışanların acilde çalışanlardan kişiler arası ilişkiler ve manevi gelişim puanları daha düşüktür. Çalışmada hizmet verilen birimin SYBD’nı etkilediği görülmektedir. Yalçınkaya ve ark 25 da çalışmalarında çalışılan birime göre SYBD değiştiği belirlemişlerdir. Chiou ve ark 27 ise hemşirelerin çalıştıkları birime göre farklı sağlık sorunlarıyla karşı karşıya kaldığını bulmuşlardır. Bu nedenle SYBD geliştirme programlarında birimler arası farklılıklar dikkate alınmalıdır.

    Çalışmada aylık gelirin önemli düzeyde SYBD’nı etkilediği belirlendi. Geliri en düşük olan grubun SYBD puanı da en düşük düzeydedir. Gelir ile SYBD davranışları arasında doğru orantılı bir ilişki vardır. Gelir arttıkça SYBD alışkanlığının arttığı görülmektedir.

    Çalışmada düzenli egzersiz yapanların ara sıra egzersiz yapanlardan kişiler arası ilişkiler, manevi gelişim ve genel ölçek puanları daha yüksek; düzenli egzersiz yapanların hiç yapmayanlardan beslenme, sağlık sorumluluğu, fiziksel aktivite, stres yönetimi, manevi gelişim ve genel ölçek puanları daha yüksek; ara sıra egzersiz yapanların hiç yapmayanlardan beslenme, sağlık sorumluluğu, fiziksel aktivite, stres yönetimi ve genel ölçek puanları daha yüksektir. Yanık ve Nogay 28. Ayrıca düzenli egzersiz yapmak SYBD’nı olumlu etkilemektedir.

    Çalışmada ayrıca kiralık evde yaşayanların beslenme puanları kendilerine ait evde yaşayanlardan düşük bulundu. Bu durum ekonomik etkinin bir sonucu olabilir.

    Değişik gruplar üzerinde SYBD’nı ölçmek için yapılan çalışmalardan bu çalışmaya benzer ve farklı sonuçlar elde edildiği belirlenmiştir. Sağlık çalışanları sağlıklı bir toplumun sağlıklı davranış alışkanlıklarını geliştirmede önemli bir rol oynamaktadır. Çalışmada çalışanların özellikle fiziksel aktivitesinin düşük ve SYBD’nın orta düzeyde bulunması nedeniyle, çalışanlarda davranış değişikliği sağlanarak SYBD alışkanlığının kazandırılması yönünde destek sağlanmalıdır. Bunun için bazı yöntemlerden yararlanılabilir. Örneğin, Robinson 29 sağlık çalışanları açısından sağlığın geliştirilmesinde sanatın rolünü vurgulamıştır. Özellikle sanatın klinik sonuçları pozitif etkilediği, ilaç tüketimini azalttığı, hastanede kalış süresini kısalttığı, iş tatminini arttırdığı, doktor hasta ilişkisini ilerlettiği, ruhsal sağlığı ve empatik yaklaşımı geliştirdiği belirtilmektedir. West-Leuer 30 ise doktorların sağlığını tehlikeye atan davranışlar üzerinde çalışmışlar ve psiko dinamik sağlık koçluğunun etkili olduğunu belirlemişlerdir. Ayrıca, olumsuz davranışları değiştirmek için sağlığı geliştirme müdahale programları (beslenme, fiziksel aktivite gibi) geliştirilebilir. Shahar ve ark 31 sağlık koçluğunun özellikle doktorlar üzerinde etkili olduğunu belirtmektedirler. Mc Sharry ve Timmins 32 ve Richards ve Cai 33 fiziksel aktivitenin arttırılabilmesi için müdahale gruplarından yararlanılmasını önermektedir, örneğin egzersiz sınıfları, grup yürüyüşleri ve grup eğitimi gibi. Ayrıca stres yönetimi ve diğer faktörler için de bu yöntemler kullanılabilir. Yaşam tarzı davranış değişimi katılımcıların doğrudan çevresinde bulunan diğer insanlara yayılma etkilerine sahiptir 34. Bu yüzden sağlık çalışanları sağlıklı yaşam konusunda olumsuz ya da yetersiz davranışlarını değiştirerek lider bir rol model olmalıdırlar.

    Sonuç olarak; sağlık çalışanları hasta ve yakınlarına hastalığın tedavisine ilişkin tıbbi bilginin yanı sıra pozitif sağlık davranışlarını oluşturan bilgi sağlamalıdır. Çalışma yaşamları süresince çalışanlara özellikle fiziksel aktivite, sağlık sorumluluğu, beslenme, stres yönetimi konularında sağlık davranışları kazandırmak için genel SYBD eğitimi verilmeli ve bu eğitim progamlarında süreklilik sağlanmalıdır. Ayrıca bu eğitim programlarına sanatın eklenmesi etkililiği arttırabilir ve davranış değişikliğinin benimsenmesine yardımcı olabilir. Hatta bireysel uygulamalar için sağlık koçluğu sisteminden yararlanılabilir. Bu arada çalışanlara SYBD geliştirebilmeleri için uygun çalışma ortamı sağlanması ihmal edilmemelidir. Böylece sağlık çalışanları hem kendi hem de toplumun sağlığını koruyup geliştirebileceklerdir.

    Bununla birlikte kamu sağlık çalışanları SYBD’nı demografik değişkenlerin etkilediği belirlendi. Çalışanların SYBD orta düzeydedir. Beklendiği gibi bu çalışma, sağlık yöneticileri ve çalışanlarında SYBD geliştirmek için farkındalık yaratacak ve bu konuda bireysel ve kurumsal düzeyde yeni kararlar alınmasına ve stratejiler geliştirilmesine katkı sağlayacaktır. SYBD üzerine sağlık profesyonelleri üzerinde daha kapsamlı araştırmalar yapılması ve özellikle SYBD’nın iş performansına etkisinin araştırılması önerilmektedir.

  • Başa Dön
  • Özet
  • Giriş
  • Materyal ve Metot
  • Bulgular
  • Tartışma
  • Kaynaklar
  • Kaynaklar

    1) Tuso P. Behavior medicine specialist. Perm J 2014; 18: 52-7.

    2) Cihangiroğlu Z, Deveci SE. Healthy life style behaviours and related influencing factors of the students of Elazig High School of Health Sciences of Fırat University. Fırat Tıp Dergisi 2011; 16: 78-83.

    3) Nazik H, Nazik E, Özdemir F, et al. Effect of parity healthy promotion lifestyle behavior in women. Contemp Nurse 2015; 50: 267-3.

    4) Lee RL, Loke AJ. Health-promoting behaviors and psychosocial well-being of university students in Hong Kong. Public Health Nurs 2005; 22: 209-20.

    5) Pender NJ, Barkauskas VH, Hayman L, et al. Health promotion and disease prevention: Toward excellence in nursing practice and edu-cation. Nursing Outlook 1992; 40: 106-12.

    6) Wang D, Ou CQ, Chen MY, et al. Health-promoting lifestyles of university students in mainland China. BMC Public Health 2009; 9: 379.

    7) Oyur GÇ, Malak AT, Bektaş M, et al. Examination of factors affecting health school student’s health promotion behavior. Anatol J Clin Investig 2009; 3: 164-9.

    8) MaijalaV, Tossavainen K, Turunen H. Health promotion practices delivered by primary health care nurses: Elements for success in Finland. Appl Nurs Res 2016; 30: 45-51.

    9) Al-Shahri MZ, Al-Almaei SM, Mian MH. Promotion of healthy lifestyle: Knowledge and attitudes of primary care physicians. Patient Educ Couns 1997: 31: 125-30.

    10) Whitehead D. Health promoting hospitals: the role and function of nursing. J Clin Nurs 2005; 14: 20-7.

    11) Walker SN, Sechrist KR, Pender NJ. The health-promoting lifestyle profile development and psychometric characteristics. Nurs Res 1987; 36: 76-81

    12) Bahar Z, Beşer A, Gördes N, et al. Healthy life style behavior scale II: A reliability and validity study. C.U. Hemsirelik Yüksekokulu Dergisi 2008; 12: 1-13.

    13) Peker K, Bermek G. Predictors of health-promoting behaviors among freshman dental students at Istanbul University. J Dent Educ 2011; 75: 413-20.

    14) Türkol E, Güneş G. Healthy life style behaviors of resident assistant working at Inonu University Medical Faculty Hospital. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2012; 19: 159-66.

    15) Rozmus CL, Evans R, Wysochansky M, et al. An analysis of health promotion and risk behaviors of freshman college students in a rural southern setting. J Pediatr Nurs 2005; 20; 25-33.

    16) Yanık A, Nogay NH. The healthy life style behaviors of health school students and relevant factors. In: Kaptanoglu AY (Editors). A Current Perspective on Health Sciences. 1st Edition, Romania: Rotipo. 2014: 571-80.

    17) Shephard RJ. Physical activity and the healthy mind. Can Med Assoc J 1983; 128: 525-30.

    18) Loprinzi PD, Beets MW. Need for increased promotion of physical activity by health care professionals. Preventive Medicine 2014; 69: 75-9.

    19) Cürcani M. Tan M, Özdelikara A. Hemşirelerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. TAF Prev Med Bull 2010; 9: 487-92.

    20) Sonmezer H, Cetinkaya F, Nacar M. He-althy life-style promoting behaviour in Turkish women aged 18-64. Asian Pac J Cancer Prev 2012; 13: 1241-5.

    21) Yılmazel G, Çetinkaya F, Naçar N. Hemşirelik öğrencilerinde sağlığı geliştirme davranışları, TAF Prev Med Bull 2013; 12: 261-70.

    22) Nacar M, Baykan Z, Cetinkaya F, et al. Health promoting lifestyle behaviour in medical stu-dents: A multicentre study from Turkey. Asian Pac J Cancer Prev 2014; 15: 8969-74.

    23) Hui CWH. The health-promoting lifestyles of undergraduate nurses in hong kong. J Prof Nurs 2002; 18: 101-11.

    24) Al-Kandari F, Vidal VL. Correlation of the health-promoting lifestyle, enrollment level, and academic performance of college of nursing students in Kuwait. Nurs Health Sci 2007; 9: 112-9.

    25) Yalçınkaya M, Gök ÖF, Yavuz KA. Sağlık çalışanlarında sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının değerlendirilmesi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2007; 6: 409-20.

    26) Perry L, Gallagher R, Duffield C. The health and health behaviours of Australian metropoli-tan nurses: An exploratory study. BMC Nursing 2015; 14; 45.

    27) Chiou ST, Chiang JH, Huang N, et al. Health issues among nurses in Taiwanese hospitals: Na-tional Survey. Int J Nurs Stud 2013; 50: 1377-84.

    28) Özkan S, Yılmaz E. The health-promoting li-festyles of nurses working at hospital. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi 2008; 3: 89-105.

    29) Robinson S. Holistic health promotion: Putting the art into nurse education, Nurse Educ Pract 2007; 7: 173-80. 2007; 7: 173-80.

    30) West-Leuer B. Health coaching for medical doctors-bringing owls to athens? Procedia - So-cial and Behavioral Sciences 2014; 140: 353-60.

    31) Shahar DR, Henkin Y, Rozen GS, et al. A cont-rolled intervention study of changing health-providers’ attitudes toward personal lifestyle habits and health-promotion skills, Nutrition 2009; 25: 532-9.

    32) Mc Sharry P, Timmins F. An evaluation of the effectiveness of a dedicated health and well being course on nursing students’ health. Nurse Educ Today 2016; 44: 26-32.

    33) Richards EA, Cai Y. Integrative review of nur-se-delivered physical activity interventions in primary care. West J Nurs Res 2016; 38: 484-507.

    34) Goebbels AF, Lakerveld J, Ament AJ, et al. Exploring non-health outcomes of health promotion: The perspective of participants in a lifestyle behaviour change intervention. Health Policy 2012; 106: 177-86.

  • Başa Dön
  • Özet
  • Giriş
  • Materyal ve Metot
  • Bulgular
  • Tartışma
  • Kaynaklar
  • [ Başa Dön ] [ Özet ] [ PDF ] [ Benzer Makaleler ] [ Yazara E-Posta ] [ Editöre E-Posta ]
    [ Ana Sayfa | Editörler | Danışma Kurulu | Dergi Hakkında | İçindekiler | Arşiv | Yayın Arama | Yazarlara Bilgi | E-Posta ]