Bu araştırma kapsamında yer alan Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin
SYBD Ölçeği puan ortalaması 121.75±18.86
olarak bulunmuştur. SYBD ölçeğinden alınabilecek en üst
puan 192’dir. Konu ile ilgili olarak Türkiye’de yapılan çalışmalarda
SYBD ölçeği puanı; hemşirelik yüksek okulu öğrencilerinde
122.0±17.2
8, bir grup sağlık yüksek okulu öğrencileri
arasında yapılan çalışmada 127.8±17.5
9, üniversite
öğrencileri arasında 125.9±17.4
10, birinci basamak sağlık
hizmetlerinde çalışan sağlık personeli arasında 117.5±17.1
11 olarak saptanmıştır. Yurt dışında, aynı ölçek kullanılarak
yapılan çalışmalarda ise daha düşük SYBD puanları elde
edilmiştir
12,13. Türkiye’de aynı ölçeğin kullanıldığı çalışmaların
sonuçları benzerdir.
Araştırmamızda SYBD ölçeğinin alt grupları değerlendirildiğinde
sağlığın geliştirilmesine katkıda bulunan davranışlar
içerisinde en yüksek ortalamaların sırasıyla kendini
gerçekleştirme, sağlık sorumluluğu ve kişilerarası destek
boyutlarına ait olduğu görülmektedir. En düşük ortalama ise
egzersiz alışkanlığına aittir. Benzer çalışmalarda da en yüksek
ortalamaların elde edildiği gruplar değişmemektedir8,11,14. Yine egzersiz alışkanlığı puanı ile ilgili olarak
Özkan ve Yılmaz’ın1 çalışması sonucu (8.18±2.77) ile
Ayaz ve ark.’nın8 çalışması sonucu (8.7±2.5), çalışmamız
sonucuyla (8.89±3.33) hemen hemen aynıdır.
Araştırmamızda cinsiyet ile SYBD arasında anlamlı bir
ilişki bulunmamıştır. Kaya ve ark. da15 araştırmalarında
öğretim elemanlarının sağlıklı yaşam biçimi davranışları ile
cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki saptayamamışlardır.
Pasinoğlu ve Gözüm’ün11 çalışmasında kadınların beslenme
puan ortalamalarının erkeklerden anlamlı olarak daha
yüksek olduğu bildirilmiştir. Literatürde cinsiyet açısından
sonuçlarımız ile benzer sonuçların yanı sıra farklı sonuçlarında
varlığı görülmektedir.
Araştırmaya katılan öğrencilerin yaş artışına paralel
olarak sağlık sorumluluğu ve kişilerarası destek davranışlarının
arttığı saptanmıştır (p<0.05). Ünalan ve ark.’nın5 sağlık
ve sosyal meslek yüksek okulu öğrencilerinde yaptıkları
araştırmada; öğrencilerin sağlık sorumluluğu düzeyi puan
ortalamalarının yaş gruplarına göre farklılık gösterdiği, gruplar
arasındaki farklılığın 20 yaş altı grup (daha düşük) ile 23-
25 yaş grubundan (daha yüksek) kaynaklandığı saptanmıştır. Yaşla birlikte kişilerin sosyal gruplarla birlikteliğinin, ayrıca
sağlık bilincinin artması sağlık sorumluluğu ve kişilerarası
destek davranışlarını geliştirebilir.
Araştırmaya katılan öğrencilerden 3. ve 4. sınıflarda
öğrenim gören öğrencilerin 1. ve 2. sınıfta okuyanlara göre
SYBD ölçeği ve sağlık sorumluluğu puanları daha yüksektir
(p<0.05). Karadeniz ve ark.’ nın10 çalışmasında öğrencilerin
sınıf farklarına göre SYBD arasında anlamlı fark bulunmamıştır.
Sadece dördüncü sınıfta okuyan öğrencilerde sağlık
sorumluluğu puanları yüksek bulunmuştur. Ayaz ve arkadaşlarının
çalışmasında, sağlık sorumluluğu alt grubu ortalamasının
1. ve 2. sınıflarda daha düşük, 3. ve 4. sınıflarda daha
yüksek olduğu ve gruplar arasındaki farkın anlamlı olduğu
belirlenmiştir. Yine SYBD ölçeği puan ortalaması 3. ve 4.
sınıflarda istatistiksel bir fark olmasa da yüksek bulunmuştur8. Sağlık sorumluluğunun ileri sınıflarda artması özellikle
sağlık ile ilgili eğitim gören öğrencilerin ilgili dersleri almaları
ve sağlık bilinçlerinin artması ile açıklanabilir.
Araştırmamız kapsamına alınan öğrencilerin kendi sosyoekonomik
düzeyini algılama dereceleri yükseldikçe SYBD
ölçeği puanı ile alt gruplarından beslenme alışkanlığı, kendini
gerçekleştirme, egzersiz alışkanlığı ve stres yönetimi puanlarının
arttığı saptanmıştır (p<0.05). Özbaşaran ve ark. da16
Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu öğrencilerinde
yaptıkları çalışmalarında, öğrencilerin gelir durumlarının
SYBD puanlarını anlamlı düzeyde etkilediğini bulmuşlardır.
Hemşirelik Yüksekokulu öğrencilerinde yapılan bir başka
araştırmada, sosyo ekonomik düzeyi iyi olanların beslenme
puanı orta ve yetersiz olanlara göre daha yüksek bulunmuştur8. Yine literatürde özellikle yaş, cinsiyet, eğitim, medeni
durum ile birlikte gelir düzeyinin sağlıklı yaşam biçimi davranışları
ile ilişkili olduğunun bildirildiği çalışmalar mevcuttur17,18. Olumlu sosyal ve ekonomik etkenlerin kişilerin
sağlıklı ilgili davranışlarını pozitif yönde etkileyeceği gerçeği
araştırmaların sonuçları ile de doğrulanmaktadır.
Araştırma kapsamına alınan öğrencilerin anne-baba
eğitim durumlarına göre SYBD ölçeği puanı değişmemektedir
(p>0.05). Ayaz ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada,
annesi okuryazar olmayanların sağlık sorumluluğunun en
düşük, annesi üniversite mezunu olanların sağlık sorumluluğunun
ise en yüksek olduğu ve gruplar arasındaki farkın anlamlı bulunduğu bildirilmiştir8. Karadeniz ve ark.’nın10 yaptıkları araştırmada öğrencilerin anne–baba eğitim
durumu ile SYBD ölçeği arasında anlamlı fark bulunmamıştır.
Yurt dışında yapılan çalışmalarda anne-baba eğitim durumunun
SYBD’nı etkilediği bildirilmiştir19,20. Türkiye’de
yapılan çalışmalarda anne-baba eğitiminin sağlıklı
yaşam biçimi davranışlarına etkisi konusunda bildirilen sonuçlar
değişiktir. Genel olarak eğitimli anne-babaların kendi
sağlık sorumluluklarını daha fazla üstlenecekleri ve kendilerini
gerçekleştirecekleri düşünülürse, çocukların, model
aldıkları ebeveynlerine paralel olarak, sağlık sorumlulukları
ve kendini gerçekleştirme puan ortalamalarının daha yüksek
çıkması beklenebilir.
Araştırmamızda öğrencilerin gelir getirici herhangi bir
işte çalışıp çalışmamalarının SYBD ölçeği puanlarını etkilemediği
saptanmıştır. Çalışmamız sonuçlarına benzer olarak,
Ünalan ve ark.’ nın5 yaptıkları çalışmada öğrencilerin aylık
gelirlerine göre SYBD ölçeği ve alt gruplarından aldıkları
puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır.
Bu araştırma kapsamındaki öğrencilerden sigara içenlerin
içmeyenlere göre SYBD ölçeği ile beslenme alışkanlığı
puan ortalamaları daha düşük bulunmuştur (p<0.05). Özkan
ve Yılmaz’ın1 hastanede çalışan hemşirelerin sağlıklı
yaşam biçimi davranışları çalışmasında, sigara içen hemşirelerin
beslenme puan ortalamalarının düşük olduğu bildirilmiştir.
Ayaz ve arkadaşları, hiç içmeyen veya içip bırakan
öğrencilerin beslenme alt grubu puanlarının halen sigara içen
öğrencilerden yüksek olduğunu saptamışlardır8. Karadeniz
ve ark.’ nın10 üniversite öğrencilerinde yaptıkları araştırmada
ise öğrencilerin SYBD ile sigara kullanımları arasında
anlamlı fark bulunmamıştır. Bireylere kazandırılması gereken
en önemli sağlıklı yaşam davranışlarından biri sigaranın
içilmemesi veya bırakılmasıdır. Araştırmamızda olduğu gibi -
literatürde tersi sonuçlar olsa da- genelde sigara kullanımının
sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını olumsuz yönde etkilediği
görülmektedir.
Araştırmaya katılan öğrencilerin alkol kullanıp kullanmama
durumlarının SYBD ölçeği puanını etkilemediği saptanmıştır
(p>0.05). Yalçınkaya ve ark.21 sağlık çalışanlarının
alkol kullanma durumlarına göre SYBD ölçeği genel
toplamı ile sağlık sorumluluğu puanlarının değişmediğini
saptamışlardır. Karadeniz ve ark.’ nın10 araştırmasında ise
üniversite öğrencilerinin alkol kullanma durumları ile SYBD
arasındaki fark anlamlı bulunmamıştır. Konu ile araştırmaların
sonuçları benzerdir. Ancak, alkol kullanımının, araştırılan
faktörlerle ilişkisinde; alkolün dozajı, bağımlılık derecesi ve
kullanımının bildirimi çekincelerinin varlığının etkileri de
değerlendirilmelidir.
Araştırma kapsamındaki öğrencilerden egzersiz yaptığını
ifade edenlerin yapmayanlara göre SYBD puan ortalaması
daha yüksek bulunmuştur (p<0.05). Yalçınkaya ve ark.21 haftada 3-4 gün ve üzeri egzersiz yapan sağlık çalışanlarının
SYBD ölçeğinin genel toplamından ve alt boyutlarından
daha yüksek puan aldıklarını saptamışlardır. Özkan ve Yılmaz’ın1 çalışmasında düzenli egzersiz yaptığını ifade eden
hemşirelerin SYBD toplam puanı, düzenli egzersiz yapmayanlara
göre daha yüksek bulunmuştur. Düzenli yapılan
egzersizin sağlık üzerindeki olumlu etkisi kaçınılmazdır.
Çalışmamız sonuçları ile paralel olarak literatürde bulunan
konu ile ilgili çalışmaların sonuçları bu etkiyi açıkça ortaya
koymaktadır.
Araştırma kapsamındaki öğrencilerin kendi sağlık durumlarını
değerlendirme dereceleri “iyi” yönünde yükseldikçe
SYBD ölçeği toplamı ile alt bileşenlerinden sağlık sorumluluğu,
egzersiz alışkanlığı ve stres yönetimi puan ortalamalarının
arttığı saptanmıştır (p<0.05). Kaya ve ark.15 öğretim
elemanları arasında yaptıkları çalışmada, araştırmaya
katılanların sağlık durumlarını olumlu yönde algılamaları ile
sağlık sorumluluğu dışındaki tüm alt ölçekler (kendini gerçekleştirme,
egzersiz, beslenme, kişilerarası destek ve stresle
baş etme) arasında anlamlı ilişki bulmuşlardır. Yine Ayaz ve
ark.’ nın8 çalışmasında, sağlığın önemi ile kendini gerçekleştirme,
beslenme, stres yönetimi ve SYBD ölçeği puanları
arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki olduğu bildirilmiştir.
Sağlığa verilen önem arttıkça bireylerin iyilik-esenlik potansiyelini
arttırmak için olumlu davranışlar geliştirdikleri,
sağlık sorumluluklarını alıp, yeterli ve dengeli beslendikleri,
stresten uzak ve sağlıklı yaşamak için sağlığı geliştirme
davranışlarını benimseyip uyguladıkları söylenebilir.
Araştırmaya katılan öğrencilerin kronik bir hastalığa
sahip olma durumlarına göre SYBD ölçeği puan ortalamalarının
değişmediği belirlenmiştir (p>0.05). Tokuç ve
Berberoğlu’nun22 öğretmenler arasında yaptığı araştırmanın
sonuçları da, kronik hastalığı olup olmama durumuna
göre SYBD ölçeği ve sağlık sorumluluğu puanları arasında
anlamlı bir fark olmadığı şeklindedir. Kronik hastalığı olanlarda
kişilerin mevcut hastalıkları ile ilgili bilgi ve bilinçlerinin
sağlık sorumluluğu puanlarını artırması beklenebilir.
Araştırmamız kapsamındaki öğrencilerin BKİ’leri ile
SYBD ölçeği toplam puan ortalamaları arasında ilişki bulunmamıştır
(p>0.05). Bu sonuç Özkan ve Yılmaz’ın1 aynı
konuda hemşireler arasında yaptıkları araştırma sonuçları ile
benzerdir. Pasinlioğlu ve Gözüm’ün11 çalışmasında da
sağlık çalışanlarının BKİ’leri ile beslenme ve egzersiz davranışları
arasında ilişki saptanmamıştır. BKİ ile yeme tutumları
arasında anlamlı ilişki olduğunu belirten araştırmalar bulunmaktadır23,24. Kişilerin kiloları ile ilgili önlem almaları ya
da tersi olarak vurdumduymazlıkları sağlıklı yaşam biçimi
davranışlarını değişik şekillerde etkileyebilir.
Sonuç olarak; bu araştırmada Elazığ Sağlık Yüksekokulu
Öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışları genel
puanı orta düzeyde bulunmuştur. Elde edilen veriler doğrultusunda;
Sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının öneminin
kavranması ve günlük hayatta uygulanımı çabaları desteklenmelidir.
Meslek sürecinde SYBD ile ilgili olarak çevrelerine
katkı sağlayacak olan Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerine
verilen sağlık eğitimi derslerinde bu konu üzerinde önemle
durulmalı ve davranışlara yansıması takip edilmelidir. Sadece
bu davranışların işlendiği sağlığın korunması ve geliştirilmesi
ile ilgili bir ders müfredata eklenebilir. Sağlık Yüksekokulu
Öğrencilerinin düşük puan aldıkları beslenme ve egzersiz
alışkanlığı gibi sağlık davranışlarına daha fazla ağırlık verilerek,
bunlarla ilgili teorik ve pratik uygulamalar planlanmalı,
sonuçlar takip edilmelidir. Sigara içmeme veya içiyorsa
bırakma gibi sağlığı geliştirici davranışlar teşvik edilmeli ve
uygulamaya yönelik programlar yapılmalıdır. Bireylerin
genel sağlık ve sosyoekonomik durumlarının iyileştirilmesine
yönelik çalışmalar yapılmalıdır. Sağlık davranışları ve sağlık
davranışı üzerinde etkili olan faktörlere yönelik olarak daha
geniş kapsamlı ve çok merkezli araştırmaların yapılması
planlanabilir.