Gereç ve Yöntem: Bir yıl boyunca Fırat Üniversitesi Acil servisine başvuran künt travma vakaları prospektif olarak incelendi. Olgular yaş, cinsiyet, travmanın oluş zamanı, vital bulguları, yaralanma bölgesi, yaralanma tipi, yaralanma ciddiyet skoru, Glasgow Koma Skalası, acil serviste kaldığı süre, yapılan konsultasyonlar, hastanın yattığı klinik, yatış süresi ve sonuçları hazırlanan formlara kaydedildi.

Bulgular: Acil servise başvuran 2407 künt travma hastası çalışmaya alındı. Olguların 1609'u (%66,9) erkek, 798'i (%33,1) kadındı. Yaş ortalaması 25,53±21,60/yıl idi. En sık künt travmaya maruz kalan grup 0-16 yaş grubu (%43,2) iken tüm yaş gruplarında erkek cinsiyet sayısı kadınlara göre anlamlı olarak yüksek bulundu. En sık acile geliş şekli özel araç olarak belirlendi. Ambulans ile gelen hastaların diğer getirilme şekline göre hastaneye yatma, acil serviste eksitus ve diğer servislerde eksitus oranı istatiksel açıdan anlamlı olarak daha yüksek bulundu. Yaz ayları (%37,5) ve saat 13:00-16:59 aralığı (%31,5) en sık travmaya maruziyet zamanı olarak saptandı. En sık yaralanma nedeni %34,3 ile düz zeminde düşme idi. En sık yaralanan vücut bölgesi baş-beyin bölgesi (%39,2) olarak saptandı. Hastaneye yatış oranı %31,4 ve mortalite oranı %1,5 olarak saptandı.

Sonuç: Çocuklar ve genç erişkin hastalar en sık künt travma uğrayan gruptur. En sık yaralanan bölge baş ve ekstremitelerdir. Yaz ayları en sık travmaya maruz kalınan aylardır. Bu çalışma, ülkemiz künt travma epidemiyolojik verilerine katkı yapması açısından önemli olup, bu konuda daha fazla çalışma yapılması gerektiğine inanıyoruz.

Amerika Birleşik Devletleri verilerine göre travmaya bağlı yılda yaklaşık 60 milyon yaralanma olmakta ve bu yaralanmaların yaklaşık 36 milyonu (%60) acil servislere (AS) başvurmaktadır¹.

Travmalar içerisinde yer alan künt travmalar acil servislerde sık olarak görülmekte ve acil servislerin önemli bir hasta grubunu içermektedir. Acil serviste uygulanan tedavi, travma yönetiminin köşe taşı olmasının yanında travma bakım kalitesinin artması tedavi sonuçları başarısı için önemli bir etkendir³. Künt travma olgularında multidisipliner yaklaşım önemlidir¹. Muayene ve bulgular yanlış sonuç verebilir. Tekrarlayan değerlendirmelerde yaralanmaya özgü değişiklere rastlanabilir⁴.

Bu çalışmanın amacı Fırat Üniversitesi Acil Servisine başvuran künt travma hastalarının demografik özelliklerini saptamak ve ülkemiz travma verilerine katkıda bulunmaktır.

Çalışmanın verileri SPSS 14.0 programına yüklenerek verilerin değerlendirilmesinde frekans dağılımları, sayı ve yüzde değerleri, ortalama, standart sapma değerleri belirtilerek Khi-kare, Kruskal-Wallis ve Mann Whitney U testi kullanıldı ve p<0.05 istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Künt travma hastalarının ortalama değerleri

Künt travmaya en sık 0-16 yaş grubundaki çocukların maruz kaldığı tespit edildi (n=1038, %43,2). Tablo 2'de künt travmaya maruz kalan hastaların yaş grubuna göre sıklığı gösterilmiştir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Künt travma hastalarının yaş gruplarına göre sıklığı

Hastaların, acil servise sıklıkla özel araç ile getirildiği belirlendi (n=1249, %51,9). Olguların %34,4'ü ambulansla, %13,7'si ambulans ve özel araç dışında yürüyerek ve diğer ulaşım yollarıyla getirildiği saptanmıştır.

Başvuruların ay ve saat olarak zamansal özellikleri araştırıldı. En sık Temmuz ayında künt travma belirlendi (n=326, %13,6). Yaz aylarında (Haziran, Temmuz, Ağustos) tüm başvuruların %37,5'i gerçekleşti (Tablo 3). Travmanın oluş saati olarak bakıldığında; en sık saat 13:00 ile 16:59 olarak saptandı (Tablo 4). Oluş nedenlerine göre en büyük grubu düz zeminde düşen hastalar oluşturdu (%34,3). Bunu sırasıyla yüksekten düşme ve araç içi trafik kazaları takip etti (Tablo 5).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 3: Künt travma hastalarının aylara göre dağılımı

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 4: Künt travmanın oluş saati

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 5: Künt travma hastalarının yaralanma nedeni

Yaralanma bölgeleri incelendiğinde künt travma vakalarımızda baş-beyin bölgesinin (%39,2) ve ekstremitelerin (üst ekstremite %21,3, alt ekstremite %17,0) en sık etkilenen bölgeler olduğu saptandı (Tablo 6).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 6: Künt travma hastalarının yaralanma bölgeleri

Çalışma grubundaki olguların önemli bir bölümünün acil serviste müdahale edilip, sonrasında taburcu edildiği belirlendi (%66,3). Tüm olgular içinde 36 olgunun hayatını kaybettiği saptandı (%1,5) (Tablo 7).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 7: Künt travma hastalarının sonuçları

Hastalara en sık %36,9 ile ortopedi ve % 23,6 ile beyin cerrahi konsultasyonu istenildiği saptandı. İstenilen diğer konsültasyonlar sıklık sırasına göre plastik cerrahi %8, genel cerrahi % 7,9, kulak burun boğaz %6,9, çocuk cerrahi % 5,7, göğüs cerrahi %5,3, göz %3,1, üroloji % 0,6, kalp damar cerrahisi %0,6, diğer konsültasyonlar % 0,9 olarak saptandı.

Olguların 755'i (%31,4) hastanede çeşitli servislere yatırıldı. Yatış yapılan olguların çoğunu ekstremite yaralanması nedeniyle ortopedi servisine yatırılan olgular oluşturdu (%40,7) (Tablo 8).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 8: Yatış yapılan klinikler

Tüm yaş gruplarında erkek cinsiyet kadınlara göre daha sık olarak saptandı ve bu ilişki istatiksel olarak anlamlı bulundu (p=0,001) (Tablo 9). 17-44 arasındaki yaş grubunda en sık görülen travma şekli araç içi trafik kazası (%27,0) olarak saptandı. Diğer yaş gruplarında en sık düz zeminde düşme görüldü (Tablo 10).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 9: Cinsiyet ile yaş grupları arasındaki ilişki

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 10: Travma şekli ile yaş grubu arasındaki ilişki

Ambulans ile gelen hastaların yatırıldığı servisten taburcu, başka kuruma sevk, ex duhul, acil serviste eksitus ve diğer servislerde eksitus oranı özel araç ve diğer şekilde acil servise başvurulara göre istatiksel olarak anlamlı bulundu (p<0,05) (Tablo 11).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 11: Künt travma hastalarının acile getirilme şekli ile sonuçlar arasındaki ilişki

Glaskow koma skoru ne kadar düşükse; yattığı servisten taburcu, başka kuruma sevk, acilde ve servisde ex oranı acilden taburcu olanlara göre artmaktadır. Benzer şekilde ISS puanı, yaş, travmadan sonra geçen süre arttıkça; vakaların yattığı servisten taburcu, başka kuruma sevk, acil serviste eksitus ve diğer servislerde eksitus oranı acil servisten taburcu olanlara göre artmaktadır (Tablo 12).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 12: GKS, ISS puanı, yaş, geçen süre ile sonuçlar arasındaki ilişki

Major Trauma Outcome Study (MTOS) 80544 travma hastasının %71'ini erkek, %28'ini kadın olarak tespit etmiştir⁵. Çalışmamızda cinsiyete göre hastaların çoğunluğu erkek olarak belirledik. Çalışmamızdaki erkek cinsiyetin yoğunluğu ülkemizde farklı zaman ve yerlerde yapılan çalışmalarla uyumlu olarak yüksek bulunmuştur^6-10. Çalışmamızın farkı olguların sadece künt travma olmasıdır. Yine diğer çalışmalardan farklı olarak olguları dört yaş grubuna ayırdık (0-16, 17-44, 45-65 ve 65 yaş üzeri grup). Tüm yaş gruplarında erkek cinsiyet kadınlara göre daha sık olarak saptandı ve bu ilişki anlamlı bulundu (p=0,001). MTOS çalışmasında hastaların yaş ortalaması 28,9 iken, en sık travma görülen hasta aralığı 15-55 yaş (%73,5) olarak bildirilmiştir⁵. Ülkemizde Çırak ve ark.¹¹ yaptığı çalışmada en sık %37 ile 10 yaş altı ve %19 ile 11-20 yaş aralığı en sık yaş grubu olarak belirtilmiştir. Ülkemizde yapılan diğer çalışmalara göre bu çalışmada yaş ortalaması daha düşük olarak tespit edilmiştir^6,8,9. Bunun nedenin yetersiz eğitim ve sosyoekonomik durum ile coğrafi farklılıklardan kaynaklanabileceği düşüncesindeyiz. Bu farklılıkları açıklamak için ülkemizde künt travmayla yapılacak daha fazla çalışma ve verilere ihtiyaç vardır.

Travma oluş zaman aralığı açısından incelendiğinde; Durdu ve ark.⁹ acil servise başvuran 1267 travma hastasında, en çok travma 16:00-19:59 zaman diliminde (%36,4) olduğu görülmüştür. Bizim çalışmamızda en sık künt travma 759 hasta ile 13:00-16:59 saatleri arasında olmuştur. Bizim çalışmada farklı olmasının nedeni çalışmamızda en sık 0-16 yaş grubu çocuk olması ve bu saatlerde çocukların dışarıda daha çok kalmasından kaynaklanmış olabileceğini düşünüyoruz.

Başvurular en sık yaz mevsiminde ve temmuz ayında görüldü (%13,6). Yaz aylarında (Haziran, Temmuz, Ağustos) tüm başvuruların %37,5'i gerçekleşti. Yapılan çalışmalarda travmalar genellikle yaz aylarında görülmektedir^10,12. Bu da bizim çalışmamızla benzerdir.

Travma etiyolojisi açısından bakıldığında inceleyebildiğimiz kadarıyla sadece künt travma ile literatürde yapılmış genel epidemiyolojik çalışma bulunmamaktadır. MTOS‘da motorlu taşıt kazaları %34,7, düşme %16.5 olarak bildirilmiştir. Bouillon ve ark.¹³ yaptığı çalışmada en sık nedeni trafik kazası olarak bildirmişlerdir. Ülkemizde yapılan çalışmalarda travma nedenini en sık araç içi trafik kazası (AİTK) olarak bildiren^9,14 çalışmaların yanında, düşmeleri bildiren yayınlar da bulunmaktadır^6,8,11. Çalışmamız ülkemizde yapılan bazı çalışmalarla uyumlu olarak yüksekten düşmeleri en sık neden olarak saptadık.

Hastaların acile getiriliş şekline bakıldığında; Gül ve ark.¹⁰ tarafından yapılan çalışmada; travma hastaların %55,9'unun otomobil ile, %28'inin ambulans ile ve %15,7'sinin de yaya olarak acile başvurduğu belirtilmiştir. Bu da çalışmamızdaki sonuçlar ile örtüşmektedir. Yine hastaların acile geliş şekli ile sonuçlara bakılığında ambulans ile acile gelen hastalarda yatış oranı, başka kuruma sevk, acil serviste eksitus ve diğer servislerde eksitus oranı belirgin olarak yüksek bulunmuştur (p<0,05). Hastanemiz bölgede en yakın 3. seviye travma merkezi olduğundan özellikle komşu iller olan Bingöl, Muş ve Tunceli'den gelen ciddi multipl travma hastalarının bu sonuçla ilişkili olduğuna inanıyoruz.

Ünlü ve ark.¹⁶ travmalarda en çok yaralanan vücut bölümünün kafa bölgesi olduğunu bildirmişlerdir. Akoğlu ve ark.⁶ en çok yaralanan vücut bölümünün ekstremiteler olduğunu belirtmişlerdir. Durdu ve ark.⁹ en sık üst ekstremite (%44,8) ve baş-boyun (%34,7) bölgesi olarak saptamışlardır. Çalışmamızdaki yaralanma bölgelerini ülkemizde yapılan çalışmalarla genellikle paralellikler gösterdiğini belirledik.

Durdu ve ark.⁹ en çok istenen konsültasyon %30,6 ile ortopedi ve travmatoloji olduğunu belirtmişlerdir. Çalışmamızda en çok istenen konsultasyonlar 36,9 ile ortopedi ve 23,6 ile beyin cerrahidir. Bunun nedeni en çok yaralanan vücut bölümünün ekstremiteler olması ve çocuk yaş grubu hastalarımızın fazla olmasıdır. Konsultasyon oranının yüksek olmasının nedeni multipl travma hastaların çok olması ve yetersiz değerlendirmelerden dolayı gereksiz konsultasyonlar olabileceği düşüncesindeyiz.

MTOS çalışmasında⁵ mortalite oranı %9, Pekdemir ve ark.⁸ mortalite oranını %1,1, yatış oranını %11,1 olarak bildirirken, İhtiyar ve ark.¹⁶ mortalite oranını %4,2, Akoğlu ve ark.⁶ acil serviste mortalite oranını %1 olarak bildirmişlerdir. Durdu ve ark.⁹ çalışmasında ölen hasta olmadığını, yatış oranının ise %14,5 olduğunu bildirmiştir. Çalışmamızda olguların yatış oranı yüksek bulunmuş olup bunun nedeninin hastanemizin özellikle komşu illerden travma hastası kabul eden 3. seviye travma merkezi olmasının olabileceği kanısındayız. Mortalite oranımız yapılmış çalışmalarla benzerdir.

Travma olgularından, travmanın ciddiyetini belirlemek ve mortaliteyi tahmin etmek için birçok skorlama sistemi kullanılmaktadır. Bu skorlama sistemlerinin bazıları fizyolojik parametrelere göre, bazıları anatomik lokalizasyona göre bazıları da her ikisinin kombinasyonu şeklinde oluşturulmuştur¹⁷. GKS fizyolojik bir skorlama sistemidir. Bilinç durumunun değerlendirilmesinde kullanılır. Beyin hasarı ve komanın tanımlanmasında tüm dünyada yaygın olarak kullanılmaktadır¹⁸. Yaralanma şiddet skoru (ISS) anatomik skor sistemleridir. ISS vücut 6 bölgeye (baş-boyun, yüz, toraks, abdomen, ekstremiteler ve diğer) ayrılılarak hesaplanır. Puan 1-75 arasında değişir ve 16 ve üzeri majör travmayı gösterir¹⁷.

Yıldız ve ark.¹⁹ 65 yaş üzeri hastalarda ortalama ISS puanını 10,69, ortalama GKS 14,39 olarak belirlemişlerdir. Aynı çalışmada ISS puanını yaşayan olgularda 8,95, eksitus olan olgularda 36,23 ve GKS puanını yaşayan olgularda 14,69, eksitus olan olgularda 9,96 olarak belirlemişlerdir. Farklı çalışmalarda benzer sonuçlar belirtilmiştir.^17,20,21. Çalışmamızda ortalama ISS puanı 4,88, ortalama GKS 14,71 olarak saptandı. GKS'nın ne kadar düşükse hastaların serviste taburcu, başka kuruma sevk, acil serviste ve diğer servislerde eksitus oranı acilden taburcu olanlara göre artmaktadır. Benzer şekilde ISS puanı, yaş, travmadan sonra geçen süre arttıkça hastaların serviste taburcu, başka kuruma sevk, acilde ve servisde eksitus oranı acilden taburcu olanlara göre artığı saptandı (p= 0,001).

Sonuç olarak, çocuklar ve genç erişkin hastalar en sık künt travma uğrayan gruptur. En sık yaralanan bölge baş ve ekstremiteler olup yaz ayları en sık travmaya maruz kalınan aylardır. Künt travma alanında ülkemizde epidemiyolojik veri olarak yeterince yapılmış çalışma bulunmamaktadır. Biz bu çalışma ile ülkemiz travma verilerine katkı sağlamayı ve acil servislerde multidisipliner yaklaşım gerektiren künt travma verilerini sunmayı amaçladık.

1) Brunett PH, Cameron PA. Trauma. In Tintinalli JE, Stapczynski JS, Ma OJ, Cline DM, Cydulka RK, Meckler GD, editors. Tintinalli's Emergency Medicine A comprehensive study guide. 7th ed. New York: Mc Graw Hill; 2011;1671-76.

2) Minino AM, Heron MP, Smith BL. Deaths and death rates for the 10 leading causes of death in specified age groups: United States, preliminary 2004-Con. (Table 7). Nat Vital Stat Rep 2006; 54: 28-9.

3) Altuncu YA, Aldemir M, Güloğlu C, Üstündağ M, Orak M. Künt multitravma hastalarında acil gözlem ve hastaneye yatışın gerekliliği ile mortaliteyi etkileyen faktörler. JAEM 2010; 9: 117-20.

4) Cantürk NZ, Utkan NZ, Analay H, Yıldırım C, Dülger M. Künt travmaları takiben oluşan majör gastroenterik yaralanmalarda prognozu belirleyen faktörler. Ulus Travma Acil Cerrahi Derg 1998; 4: 70-5.

5) Champion HR, Sacco WJ, Copes WS, et al. The major trauma outcome study: Establishing natinol norms for care. J Trauma 1990; 30: 1356-65.

6) Akoğlu H, Denizbaşı A, Ünlüer E, Güneysel Ö, Onur Ö. Marmara Üniversitesi hastanesi acil servisine başvuran travma hastalarının demografik özellikleri. Marmara Medical Journal 2005; 18: 113-22.

7) Bulut M, Korkmaz A, Akköse Ş, Balcı V, Özgüç H, Tokyay R. Çocukluk çağındaki düşmelerin epidemiyolojik ve klinik özellikleri. Ulusal Travma Dergisi 2002; 8: 220-3.

8) Pekdemir M, Çete Y, Eray O, Atilla R, Çevik AA, Topuzoğlu A. Determination of the epidemiological charesteristics of the trauma patients. Ulusal Travma Dergisi 2000; 6: 250-54.

9) Durdu T, Kavalcı C, Yılmaz F, Serkan M, Karakılıç ME, Arslan ED, Ceylan MA. Analysis of trauma cases admitted to the emergency department. Journal of Clinical and Analytical Medicine 1-4 DOI: 10.4328/JCAM.1279.

10) Gül M. Epidemiological analysis of trauma cases applying to emergency department, Selçuk ÜniversitesiTıp Fakültesi Dergisi 2003; 19: 33-6.

11) Çırak B, Güven MB, Işık S, Kıymaz N, Demir Ö. Acil servise başvuran travma hastaları ile ilgili epidemiyolojik bir çalışma. Ulusal Travma Dergisi 1999; 5: 157-9.

12) Gürses D, Sarıoğlu Büke A, Başkan M, Herek Ö, Kılıç İ. Travma nedeniyle çocuk acil servise başvuran hastaların epidemiyolojik değerlendirilmesi. Ulusal Travma Dergisi 2002; 8: 156-9.

13) Bouillon B, Lefering R. Trauma Score Systems: Colonge Validation Study. J Trauma 1997; 42: 652-8.

14) Köksal Ö, Çevik Ş, Akköse Aydın Ş, Özdemir F. Acil servise başvuran travma hastalarında rutin testlerin gerekliliğinin analizi. Ulus Travma Acil Cerrahi Derg 2012; 18: 23-30.

15) Ünlü AR, Ülger F, Dilek A, Barış S, Murat N, Sarıhasan B. Yoğun bakımda izlenen travma hastalarında “revize travma skoru” ve “Travma ve Yaralanma Şiddeti Skoru''nun prognoz ile ilişkisinin değerlendirilmesi. Türk Anest Rean Der Dergisi 2012; 40: 128-35.

16) İhtiyar E, Ünlüoğlu İ, Şahin A, Yılmaz S, Çağa T, Karahüseyinoğlu E. Osmangazi Ü.T.F. AS'de multitravmalı hastaların Glaskow koma skalası, travma skoru, kısaltılmış travma skoru ile değerlendirilmesi: 734 hastanın prospektif incelemesi. Ulusal Travma Dergisi 1998; 4: 176-9.

17) Güneytepe Üİ, Aydın ŞA, Gökgöz Ş, Özgüç H, Ocakoğlu G, Aktaş H. Yaşlı travma olgularında mortaliteye etki eden faktörler ve skorlama sistemleri. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2008; 34: 15-9.

18) Teasdale G, Jennet B: Assessment of coma and impaired consciousnes: a practical scale. Lancet 1974; 13: 81-2.

19) Yıldız M, Bozdemir MN, Kılıcaslan I, at al. The elderly trauma: a university emergency department experience of a university-affiliated emergency department. Eur Rev Med Phalmacol Sci 2012; 16: 62-7.

20) Lerner EB, Billiter AJ, Dorn JM et al. İs total out-of hospital time a significant predictor of trauma patient mortality? Acad Emerg Med 2003; 10: 949-54.

21) Grossman MD, Miller D, Scaff DW et al. When is an elder old? Effect of preexisting conditions on mortality in geriatrictrauma. J Trauma 2002; 52: 242-6.