Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı tipte olan çalışmaya Emek 75. Yıl Yaşlı Dayanışma Merkezine gelen 93 yaşlı birey alınmıştır. Veri toplama formu olarak; yaşlı bireyin tanıtıcı özelliklerini içeren anket formu, sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeği (SYBDÖ), çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeği (ÇBASDÖ) kullanılmıştır.

Bulgular: Yaşlı bireylerin ÇBASDÖ'nin özel insan alt grubu ile SYBDÖ'nin stresle baş etme alt grubunun puan ortalamaları arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki bulunmuştur(r=0.207). Yalnızca eşi ya da çocuğu ve eşi ile birlikte yaşayanların tüm sosyal destek ölçeği alt grupları ve evli olanların ise özel insan alt grubu puan ortalamasının daha yüksek olduğu belirlenmiştir (p<0.05). İlkokul mezunu olan yaşlı bireylerin kendini gerçekleştirme, sağlık sorumluluğu, kişilerarası destek ve beslenme ile ilgili puan ortalamaları diğer grupların puan ortalamalarından yüksek bulunmuştur. Kronik hastalığı olmayanların, kronik hastalığı olanlara göre özel birinden destek alma ile ilgili puan ortalaması anlamlı olarak daha yüksek bulunmuştur (p<0.05).

Sonuç: Çalışma sonuçları, sağlık çalışanlarının yaşlı bireylerin sosyal destek kaynaklarını ve sağlığı koruyucu ve geliştirici davranışlarını değerlendirmeye ve artırmaya yönelik girişimler yapmasının gerekliliğini göstermektedir.

Yaşlılık, fiziksel ve bilişsel fonksiyonlarda gerileme, sağlığın, üretkenliğin, rol ve statünün, bağımsızlığın, arkadaşların, eş ve yakın ilişkinin, sosyal yaşantının ve sosyal desteklerin azalması ve kaybı gibi döneme özgü pek çok sorunun ve kayıpların yaşandığı bir dönemdir^2,3. Tüm bu sorunlar yaşlı bireylerde yaşamdan doyum alamamaya bağlı sosyal destekte azalmaya neden olabilmektedir³. Ayrıca yaşlı bireylerde; yaşam stresi ve mücadelesine fizyolojik cevap olarak fiziksel hastalıkların (kardiyovasküler hastalılar, diyabet gibi) yanı sıra psikiyatrik hastalıklar (anksiyete, depresyon gibi) sıklıkla görülmektedir⁴. Yaşlanma ile ortaya çıkan bu sorunlar ancak sağlıklı yaşam tarzının teşvik edilmesi ve “Sağlıklı Yaşlanma” kavramının hayata geçirilmesi ile aşılabilir⁵.

Yaşlı bireylerin sosyal çevresi ve ilişkilerinin olması bu negatif yaşam olaylarını ve zorluklarını azaltmakla birlikte yaşam mücadelesine karşı gelişen fizyolojik cevabı azaltmaktadır⁵. Yaşlının çevresindeki eş, aile ve arkadaşlarından oluşan sosyal ağ, bireylerin sevgi, bağlılık, benlik saygısı ve bir gruba ait olma gibi temel sosyal gereksinimlerini karşılar. Fiziksel ve psikolojik sağlığını olumlu yönde etkiler⁶. Sosyal desteğin azalması, yaşlılarda yalnızlık duygusuna ve sonuçta bedensel ve ruhsal sağlık sorunlarına yol açabilir⁷. Sosyal destek eksikliğinde yaşlılarda mortalite riskinin arttığı ve yeterli sosyal destek alanlarda ise iyileşme ve sağlıklı yaşam biçimi davranışlarında gelişme olduğu belirtilmektedir⁸.

Genel olarak yapılan çalışmalarda; yüksek düzeyde sosyal desteğin yalnızlık hissini, depresyonu ve fiziksel sağlık sorunlarını azaltarak bireyin sağlık ve iyilik durumunu artırdığı belirtilmektedir. Ancak sosyal destek sürecinin her zaman yararlı olmayan karmaşık bir süreç olduğu da belirtilmektedir. Bireyin sağlık durumunu sosyal destek alma, algılanan destek ağı, algılanan sosyal çevresinin özelliği gibi faktörler etkileyebilir. Bir başka deyişle güçlü bir sosyal ağın zaman zaman ters etki yaratarak diğer destekleri engelleyebileceği belirtilmekte ve bu nedenle sosyal ağdan çok, kişinin hissettiği ve algıladığı desteğin birey için yarar sağlayıcı olduğu vurgulanmaktadır^9,10. Yapılan çalışmalarda sosyal ilişkileri kötü olan yaşlı bireylerin güçlü ve geniş sosyal ilişkileri olan yaşlılardan sağlık durumlarının ve yaşam kalitelerinin daha kötü olduğu gösterilmiştir^3,10,11.

Tae Wha Lee ve ark.¹⁰ yaşam süresi arttıkça özellikle yaşam kalitesini artırma, bağımsız fonksiyonları devam ettirme ile ilgili sağlığı geliştirme davranışlarının daha fazla önemli olduğunu belirtmektedir. Yaşlı bireylerin sağlığı koruma davranışları; yaşamla ilgili aktif uğraşları, yüksek bilinç ve fiziksel fonksiyonları ve bağımsızlığı ile ilgilidir. Yaşlı bireylerin sağlığı koruyucu davranışlar göstermelerinin sağlık bakım ücretlerini azaltma, yaşam kalitesini artırma ve sağlık durumunu düzeltme gibi yararları vardır^10,11.

Bu bakımdan yaşlı bireylerde sağlık davranışlarını geliştirici koruyucu halk sağlığı politikalarının benimsenmesinin artırılması önemlidir. Sosyal desteği yüksek düzeyde olan bireylerin sağlığı koruyucu davranışları daha fazla uyguladıkları belirtilmektedir⁸. Bu nedenle bu çalışma 65 yaş ve üzerindeki bireylerde Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları ve Algılanan Sosyal Destek arasındaki ilişkiyi belirlemek amacı ile yapılmıştır.

1. Tanıtıcı Özellikler Formu: Bu form yaş, cinsiyet, medeni durum, eğitim düzeyi, çocuk sahibi olma ve sosyal güvence durumu, ekonomik durum, birlikte yaşanılan kişiler ve var olan kronik hastalıklarını belirlemeye yönelik 9 sorudan oluşmaktadır. Yaşlı bireylerin ekonomik durum, kronik hastalık gibi bilgileri içeren sorular kendilerinin görüşüne/cevabına göre değerlendirilmiştir.

2. Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği (ÇBASDÖ) (Multidimensional Scale of Perceived Social Support MSPSS): “Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği (ASDÖ) Zimet vd. (1988) tarafından geliştirilmiş¹²; Eker vd. (2001) tarafından geçerlik güvenirlik çalışması yapılmıştır¹³. “Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği (ASDÖ)” 12 maddeden oluşan ve Aile, Özel İnsan, Arkadaşlık İlişkileri olmak üzere üç farklı kaynaktan alınan sosyal desteğin yeterliliğini değerlendiren bir ölçektir. Ölçeğin iç tutarlık (Cronbach alfa) katsayısı 0.89'dur¹³. Çalışmamızda ise ölçeğin iç tutarlık katsayısı 0.76'dır.

3. Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği (SYBD): Ölçek Walker, Sechrist ve Pender (1987) tarafından geliştirilmiş olup¹⁴ Türkiye'de geçerlik ve güvenirlik çalışması 1997'de Esin tarafından yapılmıştır¹⁵. Toplam 52 maddeden oluşan ölçek, türk toplumuna uyarlanarak 48 madde olarak uygulanmıştır. Ölçeğin bütün maddeleri olumludur ve 4 dereceli likert tipi hazırlanmıştır. Her bir madde için sırasıyla 1 (hiçbir zaman), 2 (bazen), 3 (sık sık) ve 4 (düzenli olarak) puan verilir. Ölçeğin alfa güvenirlik katsayısı 0.79–0.94 arasında değişmektedir¹⁵. Çalışmamızda ölçeğin iç tutarlılık katsayısı 0.87'dir. En düşük puan 48, en yüksek puan 192'dir. Ölçeğin, kendini gerçekleştirme, sağlık sorumluluğu, egzersiz alışkanlığı, beslenme alışkanlığı, kişilerarası destek, stres yönetimi olmak üzere 6 alt değerlendirme ölçeği vardır. Ölçekteki sorular, bireyin sağlıklı yaşam biçimi ile ilişkili olarak, sağlığını geliştiren davranışlarını ölçer. Ölçekten alınan puanların yükselmesi bireyin belirtilen sağlık davranışlarını yüksek düzeyde uyguladığını gösterir¹⁵.

İstatistiksel değerlendirme
Verilerin istatistiksel değerlendirmesinde “SPSS for Windows 15.0 paket program›” kullanıldı. Yaşlı bireylerin tanıtıcı özelliklerine göre algılanan sosyal destek ve sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeği alt gruplarından aldıkları puanların ortalamalarının değerlendirilmesinde ortalama, tek yönlü varyans analizi, bağımsız iki grup arası farkların t testi (independent samples "t" test) ortalama, ortalamalar arasındaki anlamlı farkın hangi gruplar arasında olduğunu belirlemek için Post Hoc Tukey HSD testi kullanılmıştır. Algılanan sosyal destek ölçeği toplam ve alt gruplarının puan ortalamalarının sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeği toplam ve alt grupları ile ilişkisinin karşılaştırılmasında pearson korelasyon analizi kullanılmıştır.

Yaşlı bireylerin toplam sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeği puan ortalaması ise 127.33+18.69 olduğu belirlenmiştir. Yaşlıların sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeği alt grupları puan ortalamaları incelendiğinde; en yüksek kendini gerçekleştirme alt grubundan puan aldıkları, en düşük ise sırası ile egzersiz, beslenme, stres yönetimi ve kişilerarası destek alt gruplarından puan aldıkları belirlenmiştir. Yaşlı bireylerin algıladıkları toplam sosyal destek puan ortalaması 63.91+14.39'dır. Sosyal destek alt ölçek ortalama puanları (aile, arkadaş, özel bir bireyden sağlanan destek) ortalama puanları incelendiğinde ise sırasıyla 22.37+5.37, 21.53+4.61, 20.00+7.13 bulunmuştur (Tablo 1).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Yaşlı bireylerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeği ve alt grupları ve algılanan sosyal destek puan ortalamaları

Çalışmamızda yaşlı bireylerin algıladıkları genel sosyal destek puan ortalaması ile sağlık yaşam biçimi davranışları ölçeği puan ortalaması arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (r:0.07, p>0.05), Ancak sosyal destek ölçeği alt gruplarından özel birinden destek alanların puan ortalaması ile sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeği alt gruplarından stresle baş etme bileşeni puan ortalamaları arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. (r:0.207, p<0.05).

Eğitim durumuna göre kendini gerçekleştirme, sağlık sorumluluğu, kişilerarası destek, beslenme ile ilgili puan ortalamaları arasında anlamı bir fark bulunmuştur. Tukey HSD Post Hoc testi ile farkın hangi gruplardan kaynaklandığı değerlendirilmiştir. Buna göre ilkokul mezunlarının kendini gerçekleştirme puan ortalamaları (35.50±5.89); ortaokul (30.70±4.63) ve lise mezunlarının (30.59±5.23) kendini gerçekleştirme puan ortalamalarından istatistiksel olarak anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur (p<0.05). İlkokul mezunlarının sağlık sorumluluğu alt grubu puan ortalamaları (27.55±4.01); okuryazar (22.20±3.19), ortaokul (23.15± 3.13) ve lise (24.02±3.63) mezunlarının sağlık sorumluluğu alt grubu puan ortalamalarından istatistiksel olarak anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur (p<0.05). Eğitim durumuna göre kişilerarası destek ile ilgili puan ortalamaları incelendiğinde ise ilkokul mezunlarının (20.05±3.81), lise mezunlarının (17.13±3.36) puan ortalamalarından istatistiksel olarak anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur (p<0.05). Ayrıca ilkokul mezunlarının beslenme alt grubu puan ortalamaları (16.61± 2.81), ortaokul (13.80±1.47) ve lise (13.81±2.43) mezunlarının beslenme alt grubu puan ortalamalarından istatistiksel olarak anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur (p<0.05) (Tablo 2).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Yaşlı bireylerin tanıtıcı özelliklerine göre sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeği alt gruplarından aldıkları puanların ortalamaları

Ekonomik duruma göre egzersiz alt grubu puan ortalamaları incelendiğinde düşük ekonomik düzeyde olanların 13.44±3.81, orta düzeydekilerin 11.25±2.30, yüksek düzeyde olanların ise 12.46±2.06 olup, puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark bulunmuştur (p<0.05) (Tablo 2). Çalışmamızda yaşlı bireylerin medeni durum, çocuk sahibi olma, birlikte yaşanılan kişiler ve sosyal güvence durumuna göre sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeği alt grupları puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0.05).

Çalışmamızda yaşlı bireylerden evli olanların özel birinden destek alma ile ilgili alt grup puan ortalaması anlamlı olarak yüksek bulunmuştur (p<0.05). Birlikte yaşanılan kişiye göre puan ortalamaları incelendiğinde eşi ile ya da eşi ve çocuğu ile birlikte yaşayanların arkadaş (eşi ile birlikte yaşayanların 22.77±3.62, eşi ve çocuğu ile yaşayanların 23.63±4.20) ve özel birinden (eşi ile birlikte yaşayanların 23.67±5.02, eşi ve çocuğu ile yaşayanların 23.90±4.13) destek alt gruplarına ilişkin puan ortalamaları daha yüksek olup, gruplar arasında anlamlı bir fark saptanmıştır (p<0.05). Çalışmamızda; kronik hastalığı olmayanların özel birinden destek alma ile ilgili puan ortalaması (21.72±6.16), kronik hastalığı olanların puan ortalamasından (18.69±7.58 ) daha yüksek olup gruplar arasında anlamlı bir fark bulunmuştur (p<0.05) (Tablo 3). Çalışmamızda yaşlı bireylerin yaş, eğitim durumu, çocuk sahibi olma, sosyal güvence ve ekonomik durumuna göre sosyal destek ölçeği alt grupları puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0.05).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 3: Yaşlı bireylerin tanıtıcı özelliklerine göre algılanan sosyal destek ölçeği alt gruplarından aldıkları puanların ortalamaları

Çalışmamızda yaşlı bireylerin kendini gerçekleştirme puanının yüksek olması ise yaşlanma sürecinde kuşkusuz kişilerin yitirdikleri bazı yetenekler olmakla birlikte geçen zamana karşın kalıcı olan pek çok yeteneğin varlığını göstermektedir. Kalıcı olan bu yeteneklerin bazıları; bilgi, özellikle lisan bilgisi, plan yapabilmeyi kolaylaştıran hayal gücü, dikkat ve konsantrasyon, sorunlar karşısında pratik kararlar verebilme becerisi ve günlük yaşamdaki sorunların üstesinden gelebilme yeteneğidir. Bu yetenekler insanın yaşamı boyunca geliştirdiklerinin özüdür ve yaşlılık bu anlamda “Aktif ve bilinçli bir yaşamın başlangıcıdır”¹⁶.

Çalışmamızda yaşlı bireylerin egzersiz puanlarının düşük olmasını, yapılan çalışma sonuçlarını da doğrulamaktadır. Yaşlı bireyler ile yapılan çalışmalarda ilerleyen yaşla birlikte fiziksel aktivitede azalmalar görüldüğü ve yaşlıların gençlerden daha az fiziksel aktiviteye katılmakta olduğu belirtilmektedir^17,18.

Thongsomboon'un çalışmasında ise yaşlıların yarıdan fazlasının sosyal etkileşim, egzersiz ile ilgilisağlığı koruyucu davranışlarının iyi düzeyde olduğu ancak stres yönetimi ve beslenme ile ilgili davranışlarının orta ya da kötü düzeyde olduğu saptanmıştır¹⁹.

Turgul ve ark.²⁰ çalışmalarında yaşlılarda sağlık endişesi ve sağlık nedenli depresyonun gençlerden daha fazla olduğu ve bu nedenle toplumun demografik özelliklerine göre sağlık ihtiyaçlarının, inançlarının ve sağlık geliştirici davranış eğilimlerinin değişmekte olduğunu ortaya koymaktadır. Sağlık hizmeti sunumunda bu farklılıklar göz önünde bulundurulmasının gerekliliğini belirtmektedirler. Çalışmamızda da yaşlı bireylerin stres yönetimi puanının düşük olması bireylerin, sağlık endişelerinin ve yaşa bağlı ruhsal sorunlarının artmasıyla ilgili olabileceği düşülmektedir.

Sosyal destek gruplarının sağlığı koruma ve geliştirme davranışları için koruyucu bir mekanizma olduğu belirtmektedir. Sosyal gruplar destekleyici bir çevre gelişimi yaratabilir, stresli yaşam olaylarını azaltabilir ve eylemlerin geri bildirim ya da onayını sağlar²¹. Bu nedenle bireyin yeterli düzeyde sosyal destek alması; sağlığını korumasına, geliştirmesine ve hastalıkların gelişmesini önlemesinde yararlı olabilir.

Yapılan çalışmalarda güçlü sosyal ilişkilerin, sosyal desteğin sağlığı koruyucu davranışlar üzerinde olumlu etkisi olduğunu gösterilmektedir^8,22. Çalışmamız sonuçları da bu yönde olup, yaşlıların sosyal destek ölçeği özel insan alt grubu ile sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeği stresle baş etme alt grubunun puan ortalamaları arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki bulunmuştur ( r0.207, p<0.05).

Sosyodemografik özelliklere göre sağlıklı yaşam biçimi davranışları incelendiğinde ilkokul mezunu olanlarda kendini gerçekleştirme, sağlık sorumluluğu, kişilerarası destek ve beslenme alt grubu puan ortalamalarının anlamlı olarak yüksek olduğu belirlenmiştir. (p<0.05). Bunun nedeni olarak; çalışmamıza katılanların çoğunluğunun eğitim düzeyi düşük ve kronik hastalığı olup, hastalıkları ile baş edebilmek için sağlık hizmetlerinden yararlanmalarının daha fazla olmasına bağlı sağlıklarına yönelik farkındalıklarının artması ile sahip oldukları bilgileri davranışa dönüştürmeleri düşünülmektedir.

Çalışmada eşi ya da eş ve çocuğu ile yaşayanların, yalnız, diğer ve çocuğu ile birlikte yaşayanlara göre sosyal destek ölçeği alt gruplarından aldıkları puanların ortalamalarının daha yüksek olduğu belirlenmiştir (p<0.05). Yapılan çalışmalarda evli ve eşi ile birlikte yaşayan yaşlı bireylerin sosyal destek puanları daha yüksek bulunmuştur^6,10,13. Çalışmamızın da bu sonucu doğrulaması eşi ya da çocuğu ile yaşamayan bireylerin sosyal destek kaynaklarının yetersiz olmasından kaynaklanıyor olabilir.

Bireyin sağlığı koruyucu davranışları uygulamasını yaş, cinsiyet, sosyoekonomik faktörler, sağlık durumu, aile yapısı, sosyal destek durumu vb etkileyebilmektedir²³. Sosyal destek sağlama pozitif adapte edici davranışı teşvik edici pozitif bir geri bildirim sağlar, iyi olma duygusunu ve hastalığa direnci artırır. Çalışmamızda da kronik hastalığı olmayan bireylerin olanlara göre algılanan sosyal destek alt gruplarından özel destek puan ortalaması daha yüksektir. Bunun nedeni ise yaşlı bireylerde yaşın ilerlemesi, birden çok kronik hastalığın olması, fiziksel yetersizlikler, aile arkadaş, eş kaybının sosyal destek ihtiyacını artırması olarak düşünülmektedir.

Sonuç olarak, toplumun önemli bir parçası olan yaşlı bireyin bu dönemde aktif, üretken ve başarılı bir yaşam sürmesindeki en önemli faktör "Sağlıklı yaşlanma”dır. Bu nedenle “Yaşlı sağlığının korunması” ve “Sağlıklı yaşlanma” politikalarının geliştirilmesi açısından sağlık profesyonellerinin yaşlı bireylerin sağlığı koruyucu ve geliştirici davranışlarını ve etkileyen sosyal destek faktörlerini değerlendirmeleri önemlidir.

1) İstatistik Araştırma Sempozyumu (İAS). 2023 yılı illerin nüfus rakamları tahmini. http://www.tsv2023.org/pdf/2023nufus. pdf. Erişim Tarihi:1.12.2012.

2) Bahar G, Bahar A, Savaş HA. Yaşlılık ve yaşlılara sunulan sosyal hizmetler. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi 2009; 4: 86-98.

3) Arslantaş H, Ergin F. 50–65 Yaş arasındaki bireylerde yalnızlık, depresyon, sosyal destek ve etki eden faktörler. Türk Geriatri Dergisi 2011; 14: 135-44.

4) Beckett M, Goldman N, Weinstein M, Lin IF, Chuang YL. Social environment, life challenge, and health among the elderly in Taiwan. Soc Sci & Med 2002; 55: 191-209.

5) Samancıoglu S, Karadakovan A. Yaşlı sağlığının korunması ve geliştirilmesi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi 2010; 5: 126-41.

6) Altıparmak S. Huzurevinde yaşayan yaşlı bireylerin yaşam doyumu, sosyal destek düzeyleri ve etkileyen faktörler. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Tıp Dergisi 2009; 23: 159-64.

7) Altay B, Avcı İA. Samsun alanlı köyünde yaşayan yaşlılarda aileden algılanan sosyal destek ile depresif belirti yaşama sıklığı arasındaki ilişki. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2009; 8: 139-46.

8) Dhar HL.Gender, aging, health and society. J Assoc Physician India 2001; 49: 1012-20.

9) Kahn JH, Hessling RM, Russell DW. Social support, health, and well-being among the elderly:what is the role of negative affectivity? Pers Individ Dif 2003; 35: 5-17.

10) Aksüllü N, Doğan S. Huzurevinde ve evde yaşayan yaşlılarda algılanan sosyal destek etkenleri ile depresyon arasındaki ilişki. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2004; 5: 76-84.

11) Lee TW, Ko IS, Lee KJ. Health promotion behaviors and quality of life among community-dwelling elderly in Korea: A cross-sectional survey. Int J Nurs Stud 2006; 43: 293-300.

12) Zimet GD, Dahlem NW, Zimet SG, Farley GK. The multidi-mensional scale of perceived social support. J Pers Assess 1988; 52: 30-41.

13) Eker D, Arkar H, Yaldız H. Çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeğinin gözden geçirilmiş formunun faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikiyatri Dergisi 2001; 12: 17-25.

14) Walker SN, Sechrist KR, Pender NJ. The health-promoting lifestyle profile: Develop ment and psychometric characteristics. Nurs Res 1995; 36: 76-81.

15) Esin N. Endüstriyel alanda çalışan işçilerin sağlık davranışla-rının saptanması ve geliştirilmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilim Dalı, 1997.

16) Yaşlılıkta Kaliteli Yaşam. Hacettepe Üniversitesi Geriatrik Bilimler Araştırma ve Uygulama Merkezi. http://www.gebam. hacettepe.edu.tr, Erişim Tarihi: 26.09.2012.

17) Bonnefoy M. Physical activity and aging. Rev Mal Respir 2001; 18: 41-2.

18) Van Heuvelen MJK, Kempen JM, Ormel J. Physical fitness related to age and physical activity in older persons. Med Sci Sports Exerc 1998; 30: 434-41.

19) Thongsomboon J. Health promoting behaviors and quality of lıfe among the elderly in Srisamrong district, Sukhothai province. A Thesis submitted in Partial Fulfillment of the Requi-rements for the Degree of Master of Public Health Program in Health Systems Development, Chulalongkorn University, College of public Health, 2005.

20) Turgul Ö, Doğan F, Mandıracıoğlu A, Lüleci E. Sağlığı geliştirici davranışların değerlendirilmesi amacıyla çok boyutlu sağlık anketi (ÇSA)'nin bausel ölçeği ile birlikte uygulanması. Ege Tıp Dergisi 2002; 41: 91-5.

21) Adams MH, Bowden AG, Humphrey DS, McAdams LB. Social support and health promotion lifestyles of rural women. J Rural Nurs Health Care 2000; 1: 28-40.

22) Harvey IS, Alexander K. Perceived social support and preventive health behavioral outcomes among older women. J Cross Cult Gerontol 2012; 27: 275-90.

23) Özcan S, Bozhüyük A. Sağlığın geliştirilmesi ve aile hekimlerinin rolü. TJFMPC 2013; 7: 46-51.