Ozon (O
3), yunanca “koklamak” anlamına gelen “ozein” kelimesinden gelmektedir. Üç oksijen atomundan oluşan, keskin kokulu, renksiz, kararsız formda bulunan, kuvvetli okside edici özelliği olan bir gazdır
1. Suda çözülme özelliği olan O
3 spontan olarak yıkıma uğrar. Biyolojik sıvılarda çeşitli moleküllerle reaksiyona giren O
3 gazı serbest radikallerin oluşumuna neden olur
2. Kimyasal yapısı gereği radikal özelliği olmamasına karşın oksidan bir ajandır. Oksidan özelliğinden dolayı virüs, bakteri, mantar vb. mikroorganizmaların biyolojik membranlarını parçaladığı için bulunduğu ilk yıllardan itibaren dezenfeksiyon amacıyla kullanılırken, O
3 jeneratörlerinin keşfinden sonra medikal kullanımı başlamış ve artarak günümüze ulaşmıştır
3,4.
Tarihçesi
O3’nun varlığını ilk kez 1785 yılında Van Marum ortaya çıkarmıştır. Ancak O3’nun üç atomlu oksijen gazı olduğunu 1839 yılında Christian Friedrich Schönbein keşfetmiştir 5. O3 jeneratörü 1857 yılında yapılmış fakat tedavi amacıyla kullanımı ilk defa 1870 yılında kanın saflaştırılması işlemi ile başlamıştır 6,7. O3’nun ilk tıbbi amaçla kullanımı 1.Dünya Savaşı’na uzanmaktadır. Dr. Erwin Payr 1935 yılında O3 ile ilgili “Cerrahide Ozon Uygulamaları’’ konulu ilk bilimsel sunumu yapmıştır 8,9. E.A. Fisch tarafından 1950 yılında, O3’nun laboratuvar ekipmanı ve diş hekimliği alanlarında kullanımı gerçekleştirilmiştir. Sonrasında 1972 yılında “Tıbbi Ozon Derneği” adı ile bir dernek kurulmuş ve 1993 yılında adı “Hastalıkların Önlenmesi ve Tedavisinde Ozon Uygulamaları Tıp Derneği” olarak değiştirilmiştir 10. Türkiye‘de bu alandaki ilk dernek 2000 yılında kurulan “Medikal Ozon Derneği” dir. Ülkemizde Sağlık Bakanlığı tarafından 2014 senesinde “Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları Yönetmeliği” yayınlanmış ve O3 tedavisi ilk kez bu yönetmelikte ele alınmıştır. Yönetmelikte üniversite ve eğitim araştırma hastanelerine “uygulama merkezi”, kamu ve özel sağlık kuruluşlarına ise “uygulama üniteleri” denilmiştir. O3 uygulama eğitimlerinin Sağlık Bakanlığı’nın onayı ile sadece uygulama merkezlerinde ve sadece tıp doktorlarına verilmesi kararlaştırılmıştır. Bu alanda tecrübesi olan ve 11 uzmanı kapsayan bilimsel komisyon oluşturulmuştur 11,12. Türkiye’de GETAT’a yönelik eğitim araştırma hastaneleri bünyesinde ve Sağlık Bakanlığı bünyesinde Temmuz 2018 itibari ile 46 adet hizmet veren uygulama merkezi bulunmaktadır. Bu merkezlerde O3, akupunktur, sülük, kupa, mezoterapi ve proloterapi gibi GETAT yönetmeliğinde belirtilen tedavi yöntemleri doktorlar tarafından uygulanmaktadır 13. Üniversite hastanemizde ise 10 yıldır uygulanan O3 tedavisi 2015 yılından itibaren resmi merkez olarak ruhsatlandırılmış ve günümüzde de faaliyetlerine devam etmektedir.
Ozonun Elde Edilmesi
Medikal kullanıma uygun O3, en sık Corona Discharce tipi O3 Jeneratörleri aracılığıyla elde edilir. Jeneratör aracılığıyla 4000-14000 V gibi yüksek voltaj ile oksijen molekülünün (O2) yapısında yer alan çift bağ bozulur, bir oksijen atomu serbest kalır. Serbest kalan bu atom, var olan diğer bir O2 molekülüyle birleşip O3 gazını oluşturur. Diğer elde etme yöntemleri, soğuk plazma sistemi ve ultraviyole O3 jeneratörleridir 14.
Ozon Hazırlama ve Kullanım Esasları
Medikal O3’nun hazırlanması ve kullanımında dikkat edilmesi gereken önemli noktalar vardır:
1. O3 hiçbir zaman saf olarak kullanılmamalıdır 15.
2. Her zaman O2 ile belirli oranda karıştırılmalı ve bu karışımda O2 oranı en az %95, O3 oranı ise en fazla %5 olmalıdır 15.
3. Karışıma normal atmosfer havası girmemelidir. Çünkü reaktif özelliğinden dolayı O3 tepkimeye girer ve sonucunda toksik bir gaz olan nitrojendioksit (N2O2) oluşabilir 15.
4. O3 sabit bir molekül olmadığı için medikal kullanımı sırasında her zaman taze olarak hazırlanmalı ve bekletilmeden anında uygulanmalıdır 10.
5. O3 gazı direk damar içine verildiği takdirde emboliye neden olabileceği için dışarıda kan ile iyice karıştırıldıktan sonra infüzyon şeklinde uygulanmalıdır 8.
6. Tedavi sırasında O3 uygulaması için O3’a dayanıklı üretilmiş malzemeler (paslanmaz çelik, nötral cam ve teflon) kullanılmalıdır 8.
Ozonun Etki Mekanizması
O3; serum fizyolojik, plazma, lenf ve idrar gibi biyolojik sıvılarda oksijene göre çok daha hızlı çözünür ve reaksiyona girer. Bu nedenle majör otohemoterapi uygulamasında O3; çoklu doymamış yağ asitleri, antioksidanlar (askorbik asit ve ürik asit gibi), sülfhidril gruplarına sahip tiyol bileşikleri (sistein gibi), glutatyon ve albümin ile reaksiyona girer ve bu esnada doza bağımlı olarak DNA, RNA, karbonhidratlar ve enzimler etkilenebilir. Tüm bu bileşikler O3 karşısında oksidasyona uğrar ve reaktif oksijen türevleri (süperoksit, hidrojen peroksit ve hipoklorit) oluşur. Oluşan reaksiyonlar içinde en önemlisi doymamış yağ asitlerinin oksidasyonudur 15.
Medikal O3 tedavisinde şekil 1’de gösterildiği gibi O3’nun plazmada reaksiyona girmesinden sonra ROT ve LOPs’lar oluşur ve birçok hücrede farklı mekanizmalar tetiklenir 16.
Örneğin oluşan LOPs'lar; SOD, GSH-Px ve CAT gibi antioksidan enzimlerinin ve hemoksijenaz gibi stres proteinlerinin üretimini uyarır, kemik iliğinde metalloproteinaz salınımını aktive eder. Bu enzimlerden özellikle matriks metalloproteinaz-9 kök hücreleri kan dolaşımına salınır ve hasarlı bölgelerdeki iskemik ve enfarktüslü dokularda lokalize olabilir, bu da hasar sınırlaması ve daha iyi iyileşme ile sonuçlanır 17,18. Oluşan ROT’lar (özellikle H2O2) ise; eritrositlerde pentoz fosfat yolunun aktivasyonu ve glikolizin hızlanmasına neden olur. Arttırdığı 2,3-difosfogliserat ile birlikte oksihemoglobin eğrisi sağa kayar ve böylelikle oksijen dokulara daha kolay salınabilir. Hidrojen peroksit lenfosit ve monositlerde ise; sitoplazmaya nüfuz ederek sisteini oksitler ve diğer biyokimyasal olaylardan sorumlu transkripsiyon nükleer faktörü kB'yi (Nf-kB) aktive eder. Nf-kB, tirozin kinazı aktive eder ve bu olaylar dizisi reseptörlerin ve sitokinlerin sentezinden sorumlu çeşitli genlerin aktivasyonu ile sona erer. Bu durum IFN-γ, TNF-α, IL-2 ve IL-6'nın üretilmesine yol açar ve O3’nun önemli immünomodülatör etkisi bu şekilde açıklanabilir 16,19.
Medikal O3 tedavisi doza bağımlı bir şekilde trombosit fonksiyonlarının artışına neden olmaktadır. Trombositler aktive olduktan sonra büyüme faktörü salınımı ile iskemi gelişen hastalarda ve ülserli hastalarda iyileşmeye olumlu etkilerinin olduğu gösterilmiştir 20.
O3’nun topikal tedavideki etkisi; interstisyel matriksin (fibrin, fibronektin, hiyaluronik asit), endotelyal büyüme faktörü ve fibroblast büyüme faktörü üretimini arttırması ve yara iyileşmesi yoluyla olur 16,19.
Günümüzde O3’nun etkinliğini gösteren çok sayıda klinik ve deneysel çalışmalar yapılmış ve yapılmaya da devam edilmektedir 21-30. Yapılan bir çalışmada; karaciğerde I/R hasarı modeli oluşturulup medikal O3 tedavisinin etkileri incelenmiş, I/R hasarı sonucu bozulan AST, ALT değerlerinin ve oksidan-antioksidan dengesinin O3 tedavisi ile düzeldiği bildirilmiştir 21. Diabetes Mellitus (DM) ile nefropati modeli oluşturulan bir çalışmada; DM’li hayvanların diyabetik böbrek dokusunda artmış olan Kaspaz-1-3-9, HIF-1α ve TNF-α gen ekspresyonunun ve histolojik olarak artmış olan renal korpüskül inflamasyonu ve renal tübül dejenerasyonunun, O3 tedavisi ile azaldığı rapor edilmiştir 23. O3 tedavisinin testiküler doku hasarı üzerine etkilerini araştıran çalışmalarda; artan histopatolojik apoptotik indeks ve bozulan oksidan-antioksidan dengenin O3 tedavisi ile düzeldiği sonuçları açıklanmıştır 22,24,25. Deneysel olarak yapılan spinal kord yaralanması modelinde; azalan lökomotor kuvvet skoru ve oluşan ödem, nöronal hasar ve beyaz cevher kavitasyonu, O3 tedavisi ile geri döndürülmüştür 26. Ezilme tipi siyatik sinir yaralanması ile ilgili yapılmış deneysel bir çalışmada; O3 tedavisinin, sinir kılıfı hücresinde atrofi, periferik dokuda inflamasyon, perinöral granülasyon dokusu oluşumu, perinöral vasküler proliferasyonu ve perinöral inflamatuar hücre infiltrasyonu üzerine iyileştirici etkili olduğu, böylece ezilme tipi sinir yaralanmalarından sonra rejenerasyon için faydalı etkilere sahip olduğu bildirilmiştir 27. O3 tedavisinin kalpte oluşan I/R hasarına etkisinin araştırıldığı deneysel çalışmada; I/R hasar sonucu histopatolojik olarak artan miyokardiyal apoptoz ve nekroz ile artan oksidan parametrelerin, O3 tedavisi ile normale yakın değerlere geldiği gösterilmiştir 28. Zaky ve ark. 29 yaptıkları in vivo çalışmada bir gruba O3 tedavisi kontrol grubuna ise silimarin ve/veya multivitamin tedavisi uygulamışlardır. O3 tedavisinin ardından O3 grubundaki hastaların başvuru semptomlarının çoğunda kontrol grubuna kıyasla önemli iyileşmeler olduğunu ve AST / ALT seviyelerinin kontrol grubunda %8 / %16,7 normale dönerken O3 grubunda %60 / %57,5 oranında normale döndüğünü bildirmişlerdir. Fibromiyalji tanısı almış 65 hasta ile yapılmış bir çalışmada, terapotik amaçlı sadece O3 tedavisi uygulanmış, tedavi sonucunda 45 hastada semptomların %50’sinden fazlasının iyileştiği bildirilmiştir 30. Bu sonuçlarla, O3 tedavisinin tamamlayıcı tedavi yöntemi olması dışında primer tedavide de kullanılabileceğine ulaşılabilmektedir. Alpcan ve ark. (24) yaptıkları deneysel çalışmada, sıçanların testis dokusunda sadece O3 tedavisi verilen grupta sadece vazektomi yapılan gruba kıyasla daha fazla apoptoz, eNOS ve iNOS pozitif hücre artışının olduğunu rapor etmişlerdir. Bu da bize oksidatif stresin olmadığı sağlıklı bireylerde O3 tedavisinin oksidan etki yapabileceğini, bundan dolayı bu yönde daha geniş ve ayrıntılı çalışmalar yapılması gerektiğini göstermektedir.
Ozon Tedavisinin Terapotik Etkileri
Ozon Tedavisinin Terapotik Etkileri
1) Trofik etki: En önemli etkilerinden birdir. Bu etki; dezenfeksiyon (sterilizasyon değil), granülasyon dokusunun uyarılması, neoanjiyogenez yoluyla onarım işlemleri, daha fazla oksijen katkısı ve toksik atık ürünlerin daha hızlı ortadan kaldırılması (detoksifikasyon) ile gerçekleşir. O3, ROT üretimi yoluyla antimikrobiyal bir oksidan görevi görür. Bu etkisini özellikle anaerobik bakterilere karşı gösterir. Ayrıca peroksitleri ve serbest radikalleri bloke eden enzimlerin aktivasyonunu tetikleyerek GSH, SOD ve CAT gibi detoksifiye edici ajanları arttırır 17,31.
2) Analjezik etki: Beyindeki spesifik proenflamatuvar veya proapoptotik kaspazların modülasyonu yoluyla nöropatik ağrının gelişmesini önler 32. Periferik oklüzif arter hastalığı olan hastalarda ozon/oksijen karışımının kullanılmasının ağrıyı azalttığı gösterilmiştir 33.
3) Antioksidan etki: O3; iyi oksijenlenmeyi, iyi perfüzyonu, periferde iyi oksijen tüketimi sağlar, trombosit deforme edilebilirliğini arttırır, kan viskozitesini azaltır, protrombin azaltıcı fibrinojeni uzatır, indüklenmiş iskemiden sonra laminer akışı sağlar. O3, antioksidan enzim üretimini (GSH, SOD, CAT) uyararak endojen ROT'un etkisini nötralize eder. Tüm bu olaylar hipoksiyi yener ve olası bir enfeksiyon veya tümörün hipoksik bölgesine antibiyotik ve kemoterapötiklerin gelişini teşvik eder 16,19.
4) İmmünomodülatör etki: O3, sitrik asit döngüsünü hızlandırır ve mitokondriyal aktiviteyi uyarır 34. IFN, IL-2 ve TNF-α üretimini arttırarak, immünomodülatör aktivitesini gösterir 16.
5) Antienflamatuvar etki: Doku hasarına ilk yanıt her zaman enflamasyondur. Bu nedenle, koruyucu O3 uygulaması bu patolojik durumun başlangıcını ve/veya seyrini etkileyebilir. Sepsis, ciddi enfeksiyonlar ve/veya kritik hastalıkları olan ve O3 ile erken dönemde tedavi edilen hastalarda, organ hasarında bir azalma yakalamak mümkündür. Ozon/oksijen karışımı, güçlü bir antibakteriyel aktiviteye sahiptir, enflamatuvar süreçleri kontrol eder, bakteri ve toksinlere karşı ilk savunma hattı olan fagositik aktiviteyi modüle eder. Böylece Ozon/oksijen karışımı, farklı karın organlarındaki proenflamatuvar sitokinlerin üretimini/salımını arttırarak ciddi enfeksiyon oluşumunu sınırlandırabilir 16,19.
6) Antitümöral etki: Birçok çalışmada O3’nun farklı antitümör mekanizmalarına etkili olduğu gösterilmiştir. Bu çalışmalardan birinde, O3aracılı hiperoksinin tümörün invazivlik ve metastatik derecesi ile ilişkili olarak, hipoksiye neden olan faktör 1-A’yı (HIF1A) inhibe ettiği bildirilmiştir. HIF1A’ya karşı koyan O3kaynaklı hiperoksi, kanser hücresi direncini azaltarak kemoterapi etkisini arttırmaktadır. Bu eylem, kemoterapötik ilaçların daha düşük dozda etkin kemoterapi sağlamasına ve bunun sonucunda da toksisitesinin ve yan etkilerinin azalmasına yol açacaktır. Böylelikle O3, kemoterapinin olumsuz birçok etkisine karşı koruyuculuk sağlamaktadır 34-36.
Ozon Tedavisi Uygulama Dozları
Terapötik O3 uygulama doz aralığı, 2010 yılında “Uluslararası Ozon Tedavisi Okulları” nın yayınladığı “Madrid Ozon Deklarasyonu” nda belirlenmiştir. Bu bilgi dahilinde terapötik O3 konsantrasyonunun 5-60 μg/ml arasında olduğu kabul edilmiş ve konsantrasyonlar düşük, orta ve yüksek konsantrasyon olarak üçe ayrılmıştır 37.
Düşük konsantrasyon (10-20 μg/ml): İmmün sistemin baskılandığı veya etkilendiği hastalıklarda tercih edilmektedir. O3 bu konsantrasyon aralığında immünmodülatör etki yapmaktadır.
Orta konsantrasyon (20-30 μg/ml): O3 bu konsantrasyon aralığında hem immünmodülatör hem de antioksidan etki yapar. Nörodejeneratif hastalıklarda (alzheimer, parkinson ve demans vs.), akciğer hastalıklarında (amfizem, kronik obstriktif akciğer hastalığı ve akut respiratuar stres sendromu vs.), oftalmolojik hastalıklarda (retinitis pigmentoza, katarakt, glokom ve yaşa bağlı maküler dejenerasyon vs.), hematolojik hastalıklarda (talasemi ve orak hücreli anemi vs.) ve vasküler hastalıklarda (hipertansiyon, venöz yetmezlik, periferal arteriyel hastalık, kardiyak iskemi ve venöz staz vs) kullanılmaktadır.
Yüksek konsantrasyon (30-60 μg/ml): Antienflamatuar etki göstermektedir. Enfeksiyöz (HIV, Herpes Simplex Virüs, Human Papilloma Virüs, Hepatit A, B, C, zona, giardiazis, candidiazis), dermatolojik, eklem (osteoartrit, gonartroz), alerjik ve sistemik enflamatuar hastalıkların (SLE, romatoid artrit, Crohn hastalığı) tedavisinde kullanılmaktadır.
Ozon Tedavisi Uygulama Yöntemleri
Medikal O3 tedavisi sistemik veya topikal yollarla uygulanmakta 9 olup en sık kullanılan üç uygulama şekli majör otohemoterapi, minör otohemoterapi ve rektal insuflasyondur 38. Uygulama yolları tablo 1’de sunulmuştur 9,10,19,39-41.
Major Otohemoterapi: Uygulamada kapalı ve basıncı alınmış bir sistem kullanılarak hastadan yaklaşık 50-100 ml kan alınır, vücut dışında steril koşullarda uygun dozlarda O3 ile reaksiyona sokulur. O3 ile zenginleştirilen hasta kanı belirli bir hızla hastaya tekrar geri transfüze edilir 9,10,39.
Minör Otohemoterapi: Bu yöntemde hastadan alınan 2-10 ml kan, aynı miktarda 80-100 μq/ml’lik ozon/oksijen karışımı ile reaksiyona sokulur. Sonrasında oluşan karışım im (intramuskuler) yolla vücuda geri verilir 9,19.
Rektal insüflasyon: Medikal O3 tedavisinin en eski uygulama yöntemlerindendir. Bu yöntemde 150-300 ml ozon/oksijen karışımı kullanılır. Karışım katater ve katatere bağlı silikon torba veya enjektör aracılığı ile rektal yoldan uygulanır. Bu tedavi yöntemi toplamda 10-12 insüflasyonluk bir uygulama programıdır 19,40.
Ozon Tedavisi Endikasyonları
Medikal O3 tedavisi esas olarak enfeksiyoz hastalıklar, immün sistem hastalıkları, vasküler bozukluklar, ortopedik patolojiler ve dejeneratif hastalıklar olmak üzere birçok hastalıkta kullanılmaktadır 42.
Enfeksiyöz hastalıklar: O3’lanmış distile su ve O3’lu yağın dezenfektan etkisi ve immün sistemi aktive edici özelliği bilinmektedir. Bu etkilerinin dışında savaş yaraları, ülserler, anaerobik enfeksiyonlar ve yanıklarda etkinliği vardır. O3’lanmış solüsyonlar temizleyici etki ve güçlü dezenfektan özelliğinden dolayı mantar hastalıkları, gingivit, anal fissür, yatak yarası, fistül, osteomyelit, sinüzit, stomatit, apse, vulvovajinit, antibiyotiklere dirençli iyileşmeyen yaralar veya anaerobik bakterileri öldürmek için kullanılmaktadır 10. Ayrıca yapılan çalışmalarda medikal O3 tedavisinin hem maliyetinin düşük olduğu hem de kendisine gelişmiş bir direncin olmadığı rapor edilmiştir 42.
İmmün sistem hastalıkları: İmmün sistemin baskılandığı veya bozulduğu kanser hastalarında kemoterapi veya radyoterapi tedavisi sonrasında, kronik viral hastalıklarda ve romatolojik hastalıklarda medikal O3 tedavileri uygulanmaktadır 43,44.
Vasküler bozukluklar: Yapılan birkaç çalışmada medikal O3 tedavisinin serebral ve kalp damar hastalıklarında, kronik alt ekstremite iskemilerinde, Raynaud’s Sendromunda etkili olduğu bildirilmiştir 45. O3’nun bu tedavideki etki mekanizması şöyle açıklanmıştır; eritrositlerdeki 2,3-DPG miktarını arttırıp oksihemoglobin disosiasyon eğrisini sağa kaydırır ve periferde hipoksik dokulara O2 dağıtımı sağlar. O3’a maruz kalan endotelyal hücrelerde NO salınımı ciddi düzeyde artar. Salınımı artan NO hem vazodilatasyonu sağlar hem de ekstremite iskemisi olan hastalardaki spontan ağrıyı ortadan kaldırır. Kesin olmamakla birlikte iskemik alanlarda neoanjiogenez olduğu da iddia edilmektedir 46. Ayrıca O3’lanmış heparinize kanda Platelet Derive Büyüme Faktörü (PDGF) ve Değiştirici Büyüme Faktörü (TGF β1) salınımı ve buna bağlı olarak da ülserleşmiş dokuların iyileştiği gözlenmiştir 45.
Ortopedik patolojiler: Disk hernileri veya akut-kronik eklem hastalıklarında hasarlı bölgeye düşük hacimle medikal O3 tedavisi uygulanmaktadır 47,48.
Dejeneratif hastalıklar: Yapılan çalışmalarda verilen ozon/oksijen karışımının antioksidan enzim seviyesini arttırdığı ve bu etkiyle senil demans, parkinson hastalığı, optik sinir disfonksiyonları ve makülopati gibi hastalıklarda faydalı olacağı bildirilmiştir 49,50. Orta düzeyde ve tekrarlı medikal O3 tedavilerinin SOD, CAT, GPx enzimlerini kesinlikle arttırdığı bilinmektedir. Kardiyak infarktüs, nörodejeneratif hastalıklar, HİV infeksiyonu 43 ve makulopati gibi durumlarda da bu enzimlerde artış olduğu rapor edilmiştir 42.
Medikal O3 tedavisinin kullanıldığı hastalıklar geniş bir biçimde tablo 2’de verilmiştir (10, 41, 45, 47, 48, 51, 52).
Medikal O3 tedavisi uygulama ünitelerinde; eklem, tendon ve ligaman yaralanmları, vertebra ve disk patolojilerine bağlı yansıyan ağrı, myofasial ağrı, fibromyalji, diabetik yaralar, gingivit ve periodontitis vakalarında yapılabilir. Uygulama merkezlerinde ise ünitelerde uygulanan hastalıklara ek olarak ayrıca; nöropatik ağrı, vertebral disk patolojileri, enfekte diabetik yaralar ve revaskülarizasyon şansı olmayan kritik iskemili ekstremite yaralarına medikal O3 tedavisi verilebilmektedir 41.
Ozon Tedavisinin Yan Etki ve Kontrendikasyonları
Medikal O3 tedavisi sonrası oluşabilecek yan etkilerin nedeni, iyatrojenik sebepler veya uygulanan O3 dozunun terapotik aralıktan daha yüksek olmasıdır 31. Yan etkilerden sorumlu önemli iki ajan peroksinit ve hidroksil iyonudur. O3, uygun terapötik doz aralığında kullanılsa dahi oluşabilecek nadir yan etkiler; mide bulantısı, dudaklarda ve dilde karıncalanma hissi, ağızda metalik tat, yorgunluk, kaşıntı, eritematöz deri döküntüleri ve hafif hipotansiyondur 53.
Solunan havadaki O3 konsantrasyonu arttıkça organizmada üst hava yollarında irritasyondan başlayıp dakikalar içinde ölüme neden olabilecek farklı toksisite bulguları meydana gelir.
Havadaki O3 gazı konsantrasyonu artışı ve neden olduğu toksik durumlar tablo 3’de verilmiştir 54.
Medikal O3 tedavisinin kontrendike olduğu durumlar tablo 4’te verilmiştir 41,55,56.
)
)
)
)
)