Gereç ve Yöntem: 2014 yılı Ocak-Aralık ayları arasında Elazığ Fırat Üniversitesi Hastanesine başvuran 25-OH D düzeyi çalışılan 18-70 yaş arası 12389 hasta retrospektif olarak incelendi. D vitamin düzeyi >80 ng/ml olan hastalar değerlendirme dışı bırakıldı. Serum 25-OH D düzeyinin <12 ng/ml olması ciddi eksiklik, 12-20 ng/ml hafif orta derecede eksiklik, 21-30 ng/ml arası yetersizlik, >30 ng/ml yeterlilik olarak kabul edildi.

Bulgular: Çalışmamıza 10498 (%85) kadın, 1891 (%15) erkek dahil edildi. 25-OH D düzeyi ortalaması kadınlarda 14.61±13.43 ng/ml, erkeklerde 16.81±10.29 ng/ml bulundu. D vitamini düzeyleri, yaş grupları arasında hem erkek hem de kadın hastalarda istatistiksel olarak anlamlılık gösterdi (p<0.001). Hem kadınlarda hem erkeklerde 25-OH D düzeyleri kış mevsiminde en düşük, yaz mevsiminde en yüksek düzeyde bulunup, mevsimler arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gösterdi (p<0.001). Ciddi yetersiz (<12 ng/ml) D vitamini oranı kadınlarda %59, erkeklerde %36 bulunurken, yetersiz (<20 ng/ml) D vitamin oranı ise kadınlarda %78 erkeklerde ise %73 olarak bulundu.

Sonuç: Bu çalışmamızda hastanemize Elazığ ve çevre illerden başvuran hastalarda çok ciddi D vitamini yetersizliği tespit edilmiştir. D vitamin eksikliğinin birçok önemli hastalığa eşlik ettiği düşünülürse D vitamininden zenginleştirilmiş yiyecekler veya D vitamini destek tedavisi daha fazla önem kazanmaktadır

Çalışmamız, hastanemize Elazığ ve çevre illerden başvurmuş 18 yaş üzeri ve 70 yaş altı hastalarda D vitamini düzeylerinin incelenerek 25-OH D eksikliğini belirlemek ve yaş cinsiyet ve mevsimlere göre D vitamin değişiminin tespiti amacı ile yapılmıştır.

İstatistiksel Değerlendirme:
Tüm veriler SPSS 21 istatistik paket programı kullanılarak değerlendirildi. Değişkenlerin normal dağılıma uygunluğu Kolmogorov-Smirnov testi ile incelendi. Gruplar arasında parametrelerin karşılaştırılmasında One-way Anova (tek yönlü varyans analizi) ve Tukey testi kullanıldı. Sonuçlar ortalama ± standart sapma (±SD) olarak ifade edildi ve p<0.05 değerleri istatiksel olarak anlamlı kabul edildi.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Hastaların demografik bilgileri ve ortalama 25-OH D vitamin düzeyleri

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Hastaların yaşa, cinsiyete ve mevsimlere göre 25-OH D değişimi

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 3: Hastaların 25-OH D düzeylerinin cinsiyete göre dağılımı

Güneşin zararlı etkilerinden korunmanın gerekliliği ortaya konulduktan sonra vitamin D eksikliği tüm dünya nüfusunu etkileyen bir sorun haline gelmiştir. Özellikle Avustralya’da cilt kanserindeki dramatik artıştan dolayı halk direkt güneş ışığından korunmaya başlamış ve dolayısıyla D vitamini eksikliğinin en fazla görüldüğü ülke haline gelmiştir¹⁴. Vitamin D eksikliği, Hindistan, Avustralya, Brezilya’da ve dini inanışlarından dolayı Orta Asya’da oldukça yaygındır¹⁵. Ancak açık havada güneşe maruz kalmanın diyet ile D vitamini alımına göre serum 25-OH D değerlerine daha iyi yansıdığı tespit edilmiştir⁵.

Türkiye’de D vitamini eksikliği sıklığı çalışmalarda %46 ile %80 arasında değişmektedir. Türkiye’deki D vitamini eksikliğinin yüksek olmasının nedeni yaşam tarzı, besinsel ve çevresel etkenlerdir¹⁶. Türkiye’den Uçar ve ark.¹⁷ çalışmalarında 513 hastanın ortalama 25-OH D düzeylerini 30 ng/ml'den düşük bulmuşlar ve 20 ng/ml cut off değeri olarak alındığında hastalarda %51.8 oranında vitamin D eksikliği, %20.7 oranında vitamin D yetersizliği tespit etmişlerdir. Bizim çalışmamızdan farklı olarak cinsiyetler açısından anlamlı farklılık bulamamışlardır. Öğüş ve ark.¹⁸ Ankara'da yapmış oldukları çalışmada, 3242 hastanın ortalama D vitamini düzeylerini 22.80±13.27 ng/ml olarak bulurken, hastaların %47'sinde (kadınlarda %50, erkeklerde %38) <20 ng/ml D vitamini seviyeleri bulmuşlardır. Bizim sonuçlarımıza benzer olarak D vitamin düzeylerini kadınlarda erkeklere göre anlamlı olarak düşük bulmuşlardır.

Pakistan’da yapılan bir çalışmada %98.86 oranında D vitamin eksikliği tespit edilmiş ve kadın cinsiyet, az fiziksel aktiviteye sahip olmak, kapalı işyerinde çalışmak, az güneş ışığına maruz kalmak, yükseköğretim ve yüksek ekonomik düzeyi ile D hipovitaminozu arasında bağlantı bulmuşlardır¹⁹.

Bizim çalışmamızda ise 25-OH D için ciddi yetersizlik (<12 ng/ml) için kadınlarda oran %59, erkeklerde %36 bulunurken, <20 ng/ml olan yetersizlik cut off 'unda ise bu oran kadınlarda %78 erkeklerde ise %73’e yükselmektedir. Erol ve ark.²⁰ yaptıkları çalışmada, hastaların ortalama 25-OH D düzeylerini 10.6±6.5 ng/ml olarak bulmuşlar ve hastaların %92.2'sinde ortalama 25-OH D düzeyini 20 ng/ml'in altında tespit etmişlerdir.

Almanya’da yapılan bir çalışmada özellikle kış ve ilkbahar aylarında 18-79 yaş arası yetişkin nüfusun serum 25-OH D düzeylerinin 50 nmol/L'nin (<20 ng/ml) altında olduğu tespit edilmiştir⁴. Kanada’da yapılan çalışmalar, 25-OH D düzeylerinin özellikle siyahi ırkta ve yaşlılarda <75 nmol/L (<30 ng/ml) olduğunu göstermiştir. Özellikle kış ve ilkbahar mevsimlerinde yaklaşık 25-OH D düzeylerinin %60 ile %120 arasında mevsimsel varyasyon gösterek <50 nmol/L (<20 ng/ml) olduğu gösterilmiştir²¹. İsviçre’de de 50 nmol/L(<20 ng/ml) değerini cut off olarak aldıklarında %38 vitamin D eksikliği, 50-75 nmol/L (20-30 ng/ml) değerinde ise %36 olarak yetersizlik olduğu bulunmuştur. Bizim çalışmamıza benzer olarak mevsimler ile ilgili verilerden 25-OH D vitamini düzeylerinin yaz ve sonbaharda en yüksek, kış ve ilkbahar aylarında en düşük olduğu anlaşılmıştır. Uluslararası ve ulusal kılavuzlar D vitamini ölçümü, sınıflaması ve değişiminde mevsimsel varyasyonlar ile ilgili önerilere yer vermemiş olmaları şaşırtıcıdır²².

D vitamini eksikliği batı toplumlarında özellikle yaşlılarda, yaygın bir sağlık sorunu olarak kabul edilmiştir¹³. Çin’de yapılan bir çalışmada bizim sonuçlara benzer olarak yaş arttıkça hem kadınlarda hem de erkeklerde 25-OH D düzeylerinin düştüğü ve kadınlar da D vitamin yetersizliği (<20 ng/ml) oranı %79 ile erkeklere göre (%64) daha sık bulunmuştur. Yaşlanma ile deride üretilen D vitamini prekürsörü olan 7- dehidrokolesterolün konsantrasyonunun azalması sonucunda D vitamini üretim kapasitesi de azalır. Güneş ışığına eşit dozlarda maruz kalan 70 yaşındaki bir kişi 20 yaşındaki bir kişiden %75 daha az vitamin D3 üretir²³.

National Institute of Health’e (NIH) göre vitamin D eksikliği, insanlar yeterli ultraviyole radyasyonuna maruz kalmadıkları veya yeterli şekilde gıda ile D vitamin almadıklarında oluşur. Yüz, kollar eller, bacak lar veya sırtın haftada en aşağı iki kez 10-15 dakika güneş ışığına maruziyetinin optimal serum vitamin D düzeylerini sağlayacağını belirtmişlerdir²⁴.

Elazığ Türkiye’nin doğusunda bol güneş alan bir bölgede olduğundan dolayı D vitamin eksikliğinin görülmeyeceği düşünülebilir. Ancak bu çalışma Elazığ’da yaşayan erişkinlerde başta kış mevsimi olmak üzere tüm mevsimlerde ve başlıca kadınlarda olmak üzere her iki cinsiyette de D vitamini yetersizlik oranlarının ciddi boyutta olduğunu ortaya koymuştur.

Çalışmada bazı kısıtlılıklar vardır. Çalışma retrospektif olduğundan hastaların D vitamini alıp almadığı ve güneşe maruz kalma dereceleri bilinememektedir. Çalışmaya dahil edilen hastaların çoğu kadınlardan oluşmaktaydı. Sonuç olarak, hastanemize Elazığ ve çevre illerinden başvuran hastalarda %77 oranında D vitamini yetersizliği ve eksikliği tespit edilmiştir. İnsan vücudunda bulunan D vitaminin %90-95’inin güneş ışınlarının etkisi ile deride sentezlendiği bilinmesine rağmen çeşitli nedenlerle güneş ışığından yeterince yararlanılamadığından dolayı D vitamininden zenginleştirilmiş yiyecekler veya D vitamini destek tedavisi önem kazanmaktadır.

1) Naugler C, Zhang J, Henne D, Woods P, Hemmelgarn BR. Association of vitamin D status with socio- demographic factors in Calgary, Alberta: an ecological study using Census Canada data. BMC Public Health 2013; 13: 316.

2) Cutolo M, Otsa K. Vitamin D, immunity and lupus. Lupus 2008; 17: 6-10.

3) Papandreou D, Hamid ZT. The role of Vitamin D in diabetes and cardiovascular disease: an updated review of the literature. Dis Markers 2015; 2015: 580474.

4) Rabenberg M, Scheidt-Nave C, Busch MA, Rieckmann N, Hintzpeter B, Mensink GBM. Vitamin D status among adults in Germany-results from the German Health Interview and Examination Survey for Adults (DEGS1). BMC Public Health 2015; 15: 641-55.

5) Thacher TD, Clarke BL. Vitamin D insufficiency. Mayo Clin Proc 2011; 86: 50-60.

6) Canadian Agency for Drugs and Technologies in Health. Vitamin D Testing in the General Population: A Review of the Clinical and Cost-Effectiveness and Guidelines. Ottawa (ON): 2015.

7) Hekimsoy Z, Dinç G, Kafesçiler S, et al. Vitamin D status among adults in the Aegean region of Turkey. BMC Public Health 2010; 10: 782-8.

8) Christodoulou S, Goula T, Ververidis A, Drosos G. Vitamin D and bone disease. Biomed Res Int 2013; 2013: 1-6.

9) Halicioglu O, Aksit S, Koc F, et al. Vitamin D deficiency in pregnant women and their neonates in spring time in western Turkey. Paediatr Perinat Epidemiol 2012; 26; 53-60.

10) Kumar GT, Chugh R, Eggersdorfer M. Poor vitamin D status in healthy population in India: a review of current evidence. Int J Vitam Nutr Res 2015; 85: 1-7.

11) Atalay SG, Atalay R, Alkan BM, et al. Vitamin D deficiency in adults with musculoskeletal pain. Turk J Osteoporos 2015; 21: 101-4.

12) Chowdhury R, Kunutsor S, Vitezova A, et al. Vitamin D and risk of cause specific death: systematic review and meta-analysis of observational cohort and randomised intervention studies. BMJ 2014; 348: g1903.

13) Vitezova A, Cartolano NS, Heeringa J, et al. Vitamin D and the risk of atrial fibrillation-The Rotterdam Study. PLoS-One 2015; 10: e0125161.

14) Holick MF, Chen TC. Vitamin D deficiency: a worldwide problem with health consequences. Am J Clin Nutr 2008; 87:1080S-6S.

15) Kanan RM, Al Saleh YM, Fakhoury HM, Adham M, Aljaser S, Tamimi W. Year-round vitamin D deficiency among Saudi female out-patients. Public Health Nutrition 2013; 16: 544-8.

16) Açıkgöz A, Günay T, Uçku R. Vitamin D requirements and supplementation during pregnancy. TAF Preventive Medicine Bulletin 2013; 12: 597-608.

17) Uçar F, Yavuz Taşlıpınar M, Özden Soydaş A, Özcan N. Ankara Etlik İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesine başvuran hastalarda 25-OH Vitamin D düzeyleri. Eur J Basic Med Sci 2012; 2: 12-15.

18) Öğüş E, Sürer H, Kılınç AŞ, ve ark. D Vitamini düzeylerinin aylara, cinsiyete ve yaşa göre değerlendirilmesi. Ankara Med J 2015; 15: 1-5.

19) Roomi MA, Farooq A, Ullah E, Lone KP. Hypovitaminosis D and its association with lifestyle factors. Pak J Med Sci 2015; 31: 1236-40.

20) Erol AM, Çelik C, Hacıoğlu K, ve ark. Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon polikliniğine başvuran hastalarda D vitamin düzeyi ile lipid profili ilişkisi. Ege Tıp Dergisi 2015; 54: 173-6.

21) Greene-Finestone LS, Berger C, de Groh M, et al. 25-Hydroxyvitamin D in Canadian adults: biological, environmental, and behavioral correlates. Osteoporos Int 2011; 22: 1389-99.

22) Vuistiner P, Rousson V, Henry H, et al. A population- based model to consider the effect of seasonal variation on serum 25(OH)D and vitamin D status. BioMed Res Int 2015; 2015: 168189.

23) Zhen D, Liu L, Guan C, Zhao N, Tang X. High prevalence of vitamin D deficiency among middleaged and elderly individuals in northwestern China: its relationship to osteoporosis and lifestyle factors. Bone 2015; 71: 1-6.

24) Sözen T. D hormonu: güncel gelişmeler. Hacettepe Tıp Dergisi 2011; 42: 14-27.