Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı tipte olan bu araştırmanın evrenini Elazığ’ın Maden, Sivrice ve Malatya’nın Akçadağ ilçelerindeki muhtarlar (172 kişi) oluşturmaktadır (cevaplılık oranı: %97.7). Elde edilen veriler SPSS paket programa kaydedilip, istatistiksel analizde t testi ve Ki-kare testleri kullanılmıştır.

Bulgular: Araştırmaya katılan muhtarların hepsi erkek olup, yaş ortalamaları 48.58±9.93 yıldır. Muhtar olmadan önce %59.0’ı sigara içtiğini belirtmiş olup, günlük içilen sigara ortalaması 20.8±12.3 adet, muhtarlık sırasında ise %55.4’ ü halen sigara içmekte olup, günlük içilen sigara ortalaması 24.0±13.5 adettir (p<0.05). Muhtarların 39 ve daha aşağı yaş grubunda sigara içme oranı %74.4 iken, 50 ve üzeri yaş grubunda bu oran %39.7’dir (p<0.01). İlköğretim mezunlarında sigara içme oranı %60.3 iken lise ve üzeri eğitimlilerde bu oran %40.5’tir (p<0.05).

Sonuç: Muhtarlar arasında sigara içme oranı ve günlük içilen sigara miktarı yüksektir. Topluma rol model olabilecek bir grup olan muhtarlarda sigara içme oranlarının düşürülmesi için girişimler planlanmalı ve uygulanmalıdır.

Bu oran erkeklerde %41.5, kadınlarda ise %13.1 olarak belirlenmiştir. Yaklaşık olarak 11,1 milyon erkek ve 3,6 milyon kadın sigara içmektedir⁴. Sigara kullanımı özellikle solunum sistemi ve kardiyovasküler sistem başta olmak üzere, vücudun hemen bütün sistemlerini ve organlarını etkilemekte; akciğer ve birçok organ kanseri, kronik bronşit, koroner kalp hastalığı ve serebrovasküler hastalıklar gibi sonuçlara yol açmaktadır⁵.

Gelişmiş ülkelerde sigara karşıtı örgütlerin yaptığı çalışmalar, halkın sigaranın zararları konusunda bilgilendirilip bilinçlendirilmeleri, bıraktırma kampanyaları ve hukuki düzenlemeler sonucunda tüketim azalmıştır. Ülkemizde 1996 yılında çıkarılan 4207 sayılı kanunu takiben 2008 yılında çıkarılan 5727 sayılı Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında Kanun ile tütün ürünlerinin kullanım alanları oldukça daraltılmıştır. 2009 yılı Temmuz ayından itibaren ise tüm kapalı alanlar dumansız hale getirilmiştir. Ülkemizde “Ulusal Tütün Kontrol Programı Eylem Planı” ve halkın farkındalığını arttırmak için “Dumansız Hava Sahası” sloganı ile Ulusal Medya Kampanyaları başlatılmıştır⁶.

Sigara salgınının kontrolüne yönelik etkinliklerden biri de toplumda ve bazı özgün gruplarda sigara içme oranlarının izlenmesidir⁷. Türkiye’de muhtarlar seçimle gelen en küçük toplum liderleri olarak nitelendirilebilir. Bu kişiler rol model olabilme özellikleri ile toplumca örnek alınabilecek kişilerdir. Görev yürütümlerinde çeşitli stres unsurları ile sıkça karşılaşabilirler. Sigara alışkanlığının bu meslek grubunda yaygınlığının değerlendirilmesi, bilinçlendirme ve topluma örnek olma açısından önemli görülmüştür. Literatürde bölgesel olarak böyle bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu çalışma Elazığ’ın Maden, Sivrice ve Malatya’nın Akçadağ ilçe merkezleri ile köylerinde görev yapan muhtarların sigara kullanımı, yaygınlığı ve etkileyen durumların belirlenmesi amacıyla yapılmıştır.

Araştırma için Fırat Üniversitesi Girişimsel Olmayan Araştırmalar Etik Kurulu’nun 05/05/2015 tarih ve 88303 sayılı yazısı ile etik onay alınmıştır.

İstatistiksel Analiz
Elde edilen veriler SPSS 21.0 paket programa kaydedilip, hata kontrolleri, tablolar ve istatistiksel analizler bu program aracılığıyla yapılmıştır. Verilerin sayı, yüzde, ortalama dağılımları incelenmiş, kategorik değişkenler arasındaki ilişkileri değerlendirmek için Ki-kare testi ve Fisher’s Exact test; ortalamalar arasındaki farkı değerlendirmek için t-testi kullanılmıştır. Ortalamalar standart sapma ile birlikte verilmiş olup, p<0.05 anlamlı kabul edilmiştir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Çalışmaya katılan muhtarların sosyodemografik özellikleri

Muhtarların %95.2’si yaptığı işi sevmektedir. Hayatınız boyunca hiç sigara içtiniz mi sorusuna %73.9’u evet derken %26.1’i hayır yanıtını vermiştir. Muhtarların %46.8’i sigara içmeye 6-15 yaşında başlamıştır (Tablo 2). Sigara içmeyi deneme yaşı ortalaması 16.7±5.3 (min=6, maks= 40)’dir. Muhtar olmadan önce %59.0’ı sigara içtiğini belirtmiş olup, günlük içilen sigara ortalaması ise 20.9±12.3 (min= 1, maks= 50) adettir. Muhtarların halen içtikleri günlük sigara ortalaması ise 24.0±13.5 (min=1, maks= 60) adettir (t=-2.95, p<0.01). Muhtarların %55.4’ ü halen sigara içmektedir. Muhtarların sigara içme durumları Tablo 2’de verilmiştir. Sigara içmeyi deneme yaşı ortalaması 16.7±5.3 (min=6, maks= 40)’dir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Çalışmaya katılanların muhtar olmadan önce ve sonra sigara içme ile ilgili davranışlarının dağılımı

Sigarayı bırakmak ister misiniz sorusuna % 79.6’sı evet yanıtını vermiştir. Nedeni sorulduğunda %73.0’ü sağlığa zararlı olduğunu, %13.6’sı da maddi nedenlerden ı, %1.4’ü ise kokusundan dolayı bırakmak istediğini belirtmiş olup %12.0’si de bu soruya cevap vermemiştir. Sigara içmeyi bırakanlara sigara konusunda son çıkarılan yasalar ve uyarılar sigarayı bırakmanız konusunda etkili oldu mu sorusuna %33.8’i evet olarak belirtmiştir. Sigara ile mücadele konusunda yapılan çalışmalara katılmak ister misiniz sorusuna % 71.4’ü “katılırım” yanıtını vermiştir. Muhtarların yaşlarına göre her gün sigara içme oranlarına bakıldığında; 39 ve daha aşağı yaş grubunda sigara içme oranı % 74.4 iken 50 ve üzeri yaş grubunda bu oran %39.7’dir (Tablo 3). Yaş ilerledikçe sigara içme oranı azalmaktadır (p<0.05). Eğitim durumlarına göre ilköğretim mezunlarında sigara içme oranı % 60.3 iken, lise ve üzeri eğitimlilerde bu oran %40.5’dir (p<0.05). Aile tiplerine göre çekirdek ailede sigara içme oranı % 51.9 iken geniş aileye sahip olanlarda bu oran % 60.9’dur (p>0.05). Sosyoekonomik durumunu iyi olarak algılayanlarda sigara içme oranı % 61.5 iken, ekonomik durumunu kötü algılayanlarda sigara içme oranı %71.2’dir (p<0.05). Herhangi bir kronik hastalığı olanların % 37.5’i sigara içiyorken, kronik hastalığı olmayanların %60.9’u sigara içmektedir (p<0.05). Alkol kullananların % 70.6’sı sigarada içmekte iken, alkol kullanmayanlarda bu oran % 51.5’tir (p<0.05) (Tablo 3). Muhtarlık “stresli bir meslek” diyenlerin % 57.4’ü sigara içiyorken, “stresli meslek değildir” diyenlerin % 46.9’u sigara içmektedir (p>0.05).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 3: Muhtarların bazı özelliklerine göre sigara içme durumlarının dağılımı

Sigara içmeyi bırakanlara sigara konusunda son çıkarılan yasalar ve uyarılar sigarayı bırakmanız konusunda etkili oldu mu sorusuna yaklaşık üçte biri (%33.8) evet olarak cevap vermiştir. Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) sigara konusundaki koruyucu ve bırakmayı destekleyici çalışmaların sonucu ABD'de bırakma oranı yaklaşık iki kat artmıştır¹⁷. Yapılacak daha da etkili çalışmalarla hem çalışma grubumuzda hem de tüm Türkiye'de bırakma oranları önemli düzeyde yükseltilebilir. Sigarayı bırakmak ister misiniz sorusuna araştırma grubunun %79.6’sı evet yanıtını vermiştir. Nedeni sorulduğunda yaklaşık dörtte üçü (%73.0) sağlığa zararlı olduğunu, %13.6’sı da maddi nedenlerden dolayı bırakmak istediğini belirtmiştir. Erbaycu ve arkadaşları¹⁸ sağlık çalışanlarının sigara içme alışkanlıkları üzerine yaptıkları çalışmada; sigara içen sağlık çalışanlarının %99.4’ünün sigaranın kendilerine zarar verdiğini düşündüklerini belirlemişlerdir. Ünsal ve ark.’ nın¹⁹ çalışmasında ise doktorların %87.8’i sigaranın sağlığa zararlı olduğunu düşünmektedir.

Bu bulgular içicilerin büyük çoğunluğunun sigaranın zararları hakkında farkındalığının yüksek olduğunu göstermektedir. Sigara ve zararları ile ilgili yapılacak bilgilendirme ve seminerler farkındalığın daha fazla uygulamaya dönüşmesini sağlayabilir.

Sigara epidemisinin en önemli noktalarından biri sigara içmeyi deneme yaşıdır. Çalışmamızda sigara deneme yaşı ortalaması 16.67±5.27 yıl olarak bulunmuştur.

Muhtarların yaklaşık yarısı (%46.8) 16 yaşından önce sigaraya başlamıştır. Kutlu ve Çivi’nin yaptığı çalışmada²⁰ sigaraya başlamada en küçük yaş 10, en büyük yaş 40, ortanca değer 18 yaş olup, %62,3’ü 20 yaş altında sigara içmeye başlamışlardır. Daha önce yapılan araştırmalarda gençlerde ortalama sigaraya başlama yaşı 11-18 yaş arasında bulunmuştur^21-23. Bireylerin sigaraya en sık olarak ergenlik döneminde başladığı bilinmektedir¹³. Barış ve arkadaşlarının Kocaeli ilinde erişkinlerde yaptığı çalışmada²⁴ ortalama sigaraya başlama yaşı erkeklerde 18’dir. Küresel Yetişkin Tütün Araştırması çalışmasında ise sigaraya başlama yaşı erkeklerde 16.6 olarak saptanmıştır⁴. Araştırmamızdan elde edilen veriler Türkiye verileri ile uyumludur. Gençlik döneminde sigara kullanma alışkanlığı edinmemiş kişilerin daha sonraki yıllarda sigaraya başlamaları çok beklenmemektedir. Bu nedenle ergenlik çağından itibaren tütünden korunmak önemlidir²⁵. Ülkemizdeki sigara problemini yenebilmek için özellikle ergenlerin sigaraya başlamasının önlenmesi gereklidir. Muhtarlarda, 39 yaş ve altında olanların sigara içme oranı diğer yaş gruplarına göre daha yüksektir (Tablo 3, p<0.01). Çan ve arkadaşlarının²⁶ doğu Karadeniz bölgesinde yetişkinlerde yaptığı çalışmada erkeklerde hergün sigara içme durumu 30-39 yaş grubunda %56.9 oranı ile en yüksek olup diğer yaş gruplarına göre anlamlıdır. Bu durum çalışmamızla uyumludur.

Muhtarlarda eğitim durumu arttıkça, sigara içme oranı azalmaktadır (Tablo 3, p<0.05). Çan ve ark. nın yaptığı çalışmada²⁶ örgün eğitim almamış erkeklerde sigara içme oranı %37.6 iken, ilkokul mezunlarında %55.6, lise mezunlarında %55.8, üniversite mezunlarında bu oran %45.0’dır. Başer ve arkadaşlarının Denizli il merkezindeki erişkinlerde yaptığı çalışmada²⁷ erkeklerde sigara içme oranı ilköğretim mezunlarında %53.3, lise mezunlarında %46.2 ve yüksekokul/fakülte mezunlarında %45.9 olduğu, eğitim düzeyi arttıkça sigara içmenin azaldığı saptanmıştır. Düşük eğitim seviyesinde sigara içme oranlarının yüksek olması hem bilgi eksikliği hem de yaşam koşulları ile yeterince mücadele edememe nedeniyle bir sığınma noktası olarak sigaranın görülmesinden kaynaklanmış olabilir. Çalışmamızda sosyoekonomik durumunu kötü olarak algılayanlarda sigara içme oranı artmaktadır (Tablo 3, p<0.05). Yapılan bir çalışmada yoksulluk sınırının altında geliri olan erişkinlerin %31’ine karşılık yoksulluk sınırının üzerinde geliri olanların %19’u sigara kullanmaktadır. İşsiz erişkinlerde prevalans %42 iken, tam zamanlı çalışanlarda %26, yarı zamanlı çalışanlada ise %24’tür. Bu sonuçlar bizim çalışmamızla da uyumludur²⁸.

Araştırmamızda muhtarlık yapma süresi arttıkça, sigara içme oranı azalmaktadır (Tablo 3, p<0.05). Hemşirelerde sigara içme sıklığının meslekte çalışma süresi ile değiştiğini gösteren çalışmalar vardır^29,30. Bu durum sigara içilen yıl sayısı arttıkça bırakma eğiliminin arttığı şeklinde yorumlanabilir. Araştırmamızda ailede sigara içen birinin varlığında sigara içme oranları artmakla beraber bu istatistiksel olarak anlamsızdır (Tablo 3, p>0.05). Uysal ve arkadaşlarının³¹ yaptığı çalışmada sigara içmeyi etkileyen faktörler arasında, ailedeki bireylerin ve arkadaşların sigara içmesi hemşirelerin de sigara içmelerini etkileyen faktör olarak bulunmuştur. Ailede sigara içen kişilerin varlığının, kişinin bu alışkanlığı elde etmesinde özendirici rol oynadığı düşünülmektedir Ancak, Göksel ve arkadaşlarının³² çalışmasında, sigara içicisi olma ile anne ve babanın sigara içici olması arasında istatistiksel bir bağlantı kurulamamıştır. Araştırmaya katılan muhtarlarda kronik hastalığa sahip olanlarda sigara içme oranı anlamlı olarak daha düşüktür (Tablo 3, p<0.05). Yaşamı tehdit eden bir hastalık varlığında sigara içme oranının daha düşük olması sevindiricidir.

Sonuç olarak, toplumda lider sayılabilecek muhtarlarda sigara içme oranı oldukça yüksektir. Muhtar olduktan sonra sigara içme oranı, muhtar olmadan önceki orana göre azalmıştır. Ancak sigara kullanan muhtarların günlük sigara içme ortalaması ise artmıştır. Ama toplumda lider sayılabilecek muhtarlarda sigara içme oranı oldukça yüksektir Topluma rol model konumunda olan muhtarlarda sigara içme oranının düşürülmesi için sigaranın zararları, bırakma yolları konularında eğitimlerin yapılması gereklidir. Bu eğitimlerde daha etkili,daha profesyonel ve daha teşvik edici yardım programları sunulmalı ve kişilerin her şekilde yararlanmaları sağlanmalıdır. Ayrıca sigara kontrol programlarında öncelikli hedef gruplardan biri olarak ele alınmaları yine sigarayı bırakma kampanyalarına katılımlarının sağlanması yararlı olacaktır.

Not: Bu çalışma 5-9 Ekim 2015 tarihinde Konya’da 18. Ulusal Halk Sağlığı Kongresinde bildiri olarak sunulmuştur.

1) Deveci SE, Güler H, Deveci F, Açık Y, Muz MH. Elazığ Emniyet Teşkilatı personelinin sigara içme davranışları, bağımlılık düzeyleri ve sigara-sağlık ilişkisine yaklaşımları. Solunum Hastalıkları 2005; 16: 12-27.

2) World Bank. Curbing the epidemics: Governments and the economics of tobacco 3. control. Washington DC: The World Bank, 1999.

3) Mathers CD, Loncar D. Projections of global mortality and burden of disease from 2002 to 2030. PLoS Med 2006; 3: e442.

4) Türkiye İstatistik Kurumu. “2012 Küresel Yetişkin Tütün Araştırması” http://www.tuik.gov.tr/Pre Haber Bültenleri. do?id=13142

5) Aşut Ö. Hekim ve Sigara. Ankara: Türk Tabipler Birliği Yayını, 1993: 15-41.

6) http://havanikoru.saglik.gov.tr/tutun-kontrol-calislari-2013.html Erişim tarihi: 27.05.2016.

7) Açık Y, Polat SA, Deveci SE. Bir polis okulu öğrencilerinin sigara kullanım sıklığı araştırması. Atatürk Üniversitesi Tıp Dergisi 2001; 33: 23-7.

8) Kutlu R, Marakoğlu K. Üniversite öğrencilerinde sigara bırakma sıklığı ve davranış özelliklerinin değerlendirilmesi. Marmara Medical Journal 2005; 18: 17-23.

9) Shibuya K, Ciecierski C, Guindon E, Bettcher DW, Evans DB, Murray CJ. WHO Framework Convention on Tobacco Control: development of an evidence based global public health treaty. BMJ 2003; 327: 154-7.

10) Sayan İ, Tekbaş ÖF, Göçgeldi E, Paslı E, Babayiğit M. Bir eğitim hastanesinde görev yapan hemşirelerin sigara içme profilinin belirlenmesi Genel Tıp Dergisi 2009; 19: 9-15.

11) Tezcan S, Yardım N. Türkiye’de çeşitli sağlık kurumlarında doktor, hemşire ve tıp fakültesi öğrencilerinin sigara içme boyutu. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2003; 51: 390-7.

12) Sezer RE, Marakoğlu K, Sezer H, Marakoğlu İ. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp ve Diş Hekimliği Fakülteleri öğretim elemanlarının sigara kullanım durumu ve sigara ile bağlantılı görüşleri. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2001; 23: 25-36.

13) Danacı AE, Yorgancıoğlu A, Çelik P, Topçu F, Şen FS. Manisa ili lise öğretmenlerinin sigara içmeye karşı tutumları. Toraks Dergisi 2000; 3: 16-20.

14) Vakefliu Y, Argjiri D, PeposhiI, Agron S, Melani AS. Tobacco smoking habits, beliefs, and attitudes among medical students in Tirana, Albania. Prev Med 2002; 4: 370-3.

15) Ohida T, Osaki Y, Mochizuki Y, et al. Smoking behaviors and attitudes among school teachers in Mie, Japan. J Epidemiol 2000; 10: 16-21.

16) Murin S, Silvestri G. Smoking and pulmonary and cardiovascular diseases. Clin Chest Med 2002; 21: 1-9.

17) US Department of Health and Human Servi-ces. The health benefit of smoking cessation. A report of the Surgeon General. DHHS Publication No. (CDC) 90-8416, 1990.

18) Erbaycu AE, Aksel N, Çakan A, Özsöz A. İzmir ilinde sağlık çalışanlarının sigara içme alışkanlıkları. Toraks Dergisi 2004; 5: 06-12.

19) Ünsal M, Topbaş M, Atıcı AG, Uğurlu D, Özer A, Erkan L. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi doktorlarının sigara içimi konusundaki bazı düşünce ve davranışları. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2002; 50: 341-50.

20) Kutlu R, Çivi S. Konya İli lise öğretmenlerinin sigara içme sıklığı ve etkileyen faktörler. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2007; 6: 273-87.

21) Ceylan E, Yanık M, Gencer M. Harran Üniversitesi’nde kayıt yaptıran öğrencilerin sigaraya karşı tutumlarını etkileyen faktörler. Toraks Dergisi 2005; 6: 144-50.

22) Öğüş C, Özdemir T, Kara A, Şenol Y, Çilli A. Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Dönem I ve VI öğrencilerinin sigara içme alışkanlıkları. Türkiye Klinikleri Akciğer Arşivi 2004; 5: 139-42.

23) Karlıkaya C, Öztuna F, Solak ZA, Özkan M, Örsel O. Tütün kontrolü. Toraks Dergisi 2006; 7: 51-64.

24) Barış SA, Yıldız F, Başyiğit İ, Boyacı H. Kocaeli’de sigara içme prevalansı. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2011; 59: 140-5.

25) Chassin L, Presson CC, Shermen SJ, Edwards DA. The natural history of cigarette smoking: predicting young- adult smoking outcomes from adolescent smoking patterns. Health Psychology 1990; 9: 701.

26) Çan G, Çakırbay H, Topbaş M, Karkucak M, Çapkın E. Doğu Karadeniz Bölgesi’nde sigara içme prevalansı. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2007; 55: 141-57.

27) Başer S, Hacıoğlu M, Evyapan F, Özkurt S, Kıter G, Zencir M. Denizli il merkezinde yaşayan erişkinlerin sigara içme özellikleri. Toraks Dergisi 2007; 8: 179-84.

28) Socioeconomic Status And Smoking. http://www.legacyforhealth.org/(erişim tarihi: 25 Mayıs 2016).

29) Kocabaş A, Burgut R, Bozdemir N. Türkiye’de sigara içme davranışını etkileyen sosyodemografik faktörler. Solunum Hastalıkları 1994; 5: 3.

30) Sekijima K, Seki N, Suzuki H. Smoking prevalence and attitudes toward tobacco among student and staff nurses in Niigata Japan. Tohoku J Exp Med 2005; 187-94.

31) Uysal MA, Kadakal F, Karşıdağ Ç. Fagerstrom test for nicotine dependence: reliability in a Turkish sample and factor analysis. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2004; 52: 115-21.

32) Göksel T, Cirit M, Bayındır U. İzmir ili lise öğrencilerinin sigara alışkanlığını etkileyen faktörler. Toraks Dergisi 2001; 2: 49-53.