Olanzapin bipolar affektif bozukluk, şizofreni ve benzeri psikotik bozukluklar başta olmak üzere psikiyatrik hastalıkların tedavisinde başarısı kanıtlanmış atipik antipsikotik ilaçtır. Olanzapin kullanan hastalarda sıklıkla kilo artışı, sedasyon, ağız kuruluğu ve kabızlık gibi antikolinerjik yan tesirleri görülmekle birlikte yapılan bir çalışmada Olanzapinin %3 gibi bir oranda periferik ödeme yol açtığı bildirilmiştir. Ancak fasyial ödem gelişen olgu bildirimleri azdır. Olgu 21 yaşında kadın hasta, Psikotik atak tanısıyla tedavi başlandı. Olanzapin tedavisinin 13. günü göz kapaklarını açmakta güçlük çeken hastada yapılan sistemik muayenede fasiyal ödem dışında bulguya rastlanmadı. Olanzapin tedavisi sonlandırıldıktan sonra fasiyal ödem azalmaya başladı ve yaklaşık bir hafta sonra kayboldu. Patofizyolojisinin tam açıklanabilmesi için yeni araştırmalara ihtiyaç duyulan bu yan etkiyi tedavi uyumunu bozabileceği ve dikkat edilmediğinde gözden kaçabileceği için bildirimini yaparak literatüre katkı yapabileceğimizi düşündük.

Olanzapin bipolar affektif bozukluk, şizofreni ve benzeri psikotik bozukluk başta olmak üzere diğer psikiyatrik hastalıkların tedavisinde başarısı kanıtlanmış atipik antipsikotik ilaçtır ¹. Kardiyak hastalıklar, renal hastalıklar, immobilite gibi altta yatan organik nedenlerin yanında başta kalsiyum kanal blokeri, beta blokerler, non-steroid antiinflamatuar ilaçlara olmak üzere yeni kuşak antipsikotiklere bağlı olarak periferik ödem gelişebilmektedir ². Olanzapin kullanan hastalarda sıklıkla kilo artışı, sedasyon, ağız kuruluğu ve kabızlık gibi antikolinerjik yan tesirleri görülmekle birlikte yapılan bir çalışmada olanzapinin %3 gibi bir oranda periferik ödeme yol açtığı bildirilmiştir ³. Ancak fasiyal ödem gelişen olgu bildirimleri azdır ⁴. Olanzapinin ödeme yol açma mekanizması ile ilgili reseptör mekanizmaları üzerinde durulmaktadır. Özellikle alfa-1 reseptörlerini bloke ederek vasküler direnci düşürerek ödeme yol açtığı düşünülmektedir ^3,4. Bu yazımızda herhangi bir organik hastalık öyküsü olmayan genç hastamızda Olanzapin kullanımına bağlı gelişen fasiyal ödem olgusuna değindik.

T.E 21 yaşında bayan hasta, yedi kardeşin dördüncüsü, bekar, üniversite öğrencisiydi. Öz geçmişinde özellik yok. Anne ve babası sağ, sağlıklı. Soy geçmişinde kuzeni mental retarde. Yaklaşık iki ay önce yaşadığı bir travma sonrası içe kapanma, halsizlik, uykusuzluk, şüphecilik, gaipten sesler duyma şikayetleriyle polikliniğimize başvuran hastanın ruhsal durum muayenesinde; bilinci açık, oryante ve koopereydi. Hastada irritabilite, insomnia, işitsel halüsünasyon, perseküsyon sanrıları, toplumsal çekilme semptomları mevcuttu. Daha önce psikiyatrik tedavi görmediği öğrenildi. Hastaya, psikiyatrik muayene sonrasında Kısa Psikiyatrik Değerlendirme Ölçeği, Pozitif Semptomları Değerlendirme Ölçeği ve Negatif Semptomları Değerlendirme Ölçeği uygulandı. Ayırıcı tanıda düşünülmesi gereken duygudurum bozuklukları, kişilik bozuklukları, alınan anamnez ve uygulanan klinik ölçeklerle dışlandıktan sonra, DSM-IV-TR (The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) 4'e göre, Akut psikotik bozukluk tanısı konuldu ve servise yatışı yapıldı. Hastanın akut psikotik bozukluk tanısının olası tıbbi durumuna bağlı etiyolojisini saptamak amacıyla tetkikler (tam kan sayımı, biyokimyasal testler, tiroid fonksiyon testi, EKG) yapıldı. Hastaya Haloperidol 5 mg ampul 2x1 intramüsküler (IM), Biperden 5 mg ampul 2x1 IM enjeksiyon ve Alprazolam 0,5 mg tablet oral 2x1/2 tedavisi başlandı. Bir hafta sonra enjeksiyon tedavisi stoplandı, Olanzapin 10 mg/gün oral başlandı. Olanzapin dozu tedricen arttıralarak 20 mg/gün şeklinde devam edildi. Olanzapin tedavisinin 8. günü yüzde şişlik fark edilen hastada ödemin giderek arttığı görüldü. Olanzapin tedavisinin 13. günü göz kapaklarını açmakta güçlük çeken hastada yapılan sistemik muayenede fasiyal ödem dışında bulguya rastlanmadı. Hasta için yapılan EKG, biyokimyasal testler, karaciğer ve böbrek fonksiyon testlerinin sonuçları normaldi. Olası allerjik ve dermatolojik sebepler dermatoloji konsültasyonu istenerek ekarte edildikten sonra fasiyal ödem Olanzapin ile ilişkilendirildi. Olanzapin tedavisi sonlandırıldıktan sonra fasiyal ödem azalmaya başladı ve yaklaşık bir hafta sonra kayboldu. Hastaya psikotik bozukluk tedavisi için Aripiprazol tedavisi başlandı ve doz tedricen arttırılarak 20 mg/güne çıkıldı. Ancak hasta Aripirazolden fayda görmediğinden Klozapin tedavisine geçildi, Klozapin dozu 150 mg/gün dozuna yükseltildikten sonra hastanın psikiyatrik semptomları geriledi.

Daha önce başka ilaç kullanım öyküsü olmayan hastanın, Olanzapin kullanımıyla eş zamanlı gelişen fasiyal ödemi, ilacın sonlandırılması sonrası gerileyip kaybolmuştur. Hastanın ödemini açıklayacak organik bir hastalığının olmaması nedeniyle olgu Olanzapin kullanımına bağlı fasiyal ödem olarak değerlendirilmiştir. Olanzapin, serotonerjik (5HT2A, 5HT2C, 5HT3, 5HT6), dopaminerjik (D1, D2, D3, D4), adrenerjik (α1), muskarinik (M1) ve histaminerjik (H1) reseptör blokajı yapmaktadır. Olanzapininin ödem yapma mekanizması tam olarak aydınlatılmamıştır. Reseptör aracılı mekanizmalarla ödeme neden olduğu düşünülmektedir. Olanzapin’in alfa-1 reseptörlerini bloke ederek vasküler direnci düşürmesi ve periferik vazodilatasyona neden olmasının ödeme yol açabileceği ileri sürülmüştür ⁵. Olanzapin histaminerjik tip 1 (H1), muskarinik tip 1 (M1) ve serotonerjik tip 2 (5-HT2) reseptörlerini bloke ederek diaçilgliserol (DAG) ve inositol-3 fosfat (IP3) seviyesinde artış meydana getirmektedir. Bu olaylara sekonder olarak düz kasların kasılmasında azalma ve vazodilatasyon meydana gelerek ödem oluşabileceği belirtilmektedir ³. Ayrıca Olanzapinin renal dopaminerjik sistemi bloke ederek sıvı elektrolit dengesinde değişikliğe yol açabileceği bilinmektedir ⁶. Literatürde Olanzapine bağlı periferik ödem bildirilen bir vakada, Ketiyapine geçildikten sonra ödemin devam ettiği belirtilmiştir ⁷. Bu durum Ketiyapin’in etkilediği reseptörler muskarinik (M1) reseptörleri dışında, Olanzapin ile aynı olması dikkat çekicidir. Ancak Olanzapin kullanımına bağlı periorbital ödem gelişen diğer bir olguda ödem 10 mg/gün dozunda başlamış ve Olanzapin tedavisi kesilip Keti-yapin tedavisine başlandıktan üç gün sonra ödem gerilemiştir ⁸. Bu olguda Ketiyapin tedavisi ile ödemin gerilediği görülmektedir. Olanzapine bağlı ödemin doz bağımlı olabileceğini bildiren yazılar bulunmaktadır ⁹. Bizim olgumuzda da ödem klinik olarak yüksek sayılabilecek 20 mg/gün dozunda gelişmiş olup bu bilgiyi desteklemektedir. Olanzapin kullanımına bağlı ayak ve bacak bölgelerinde ödem gelişen olgu bildirimleri de bulunmaktadır ^10-11. Bu olgular da da bizim olgumuzda olduğu gibi ödemin ortaya çıkışına neden olabilecek başka bir etiyolojik faktör bulunamamıştır ve Olanzapinin tedavisinin sonlandırılması ile ödemin kaybolduğu belirtilmiştir. Patofizyolojisinin tam açıklanabilmesi için yeni araştırmalara ihtiyaç duyulan bu yan etkiyi tedavi uyumunu bozabileceği ve dikkat edilmezse gözden kaçabileceği için bildirimini yaparak literatüre katkı yapabileceğimizi düşündük.