Bu çalışma; prospektif, randomize, karşılaştırmalı bir çalışma olarak düzenlendi. Çalışmaya İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz (KBB) ve Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Polikliniklerine başdönmesi şikayeti ile başvuran ve KBB polikliniği tarafından posterior kanal BPPV tanısı konan 46 hasta alındı. Çalışma için İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokal Etik Kurulu onayı alındı. Hastalardan çalışmaya katılmayı kabul ettiklerine dair gönüllü olur formu alındı.
Çalışmaya 65 yaşın üstünde, horizontal kanal BPPV’si olan, daha önce tedavi amacıyla herhangi bir manevra uygulanan, ototoksik ve trankilizan ilaç kullanan hastalar alınmadı. Menierre hastalığı, migrenle ilişkili baş dönmesi, vertebro baziler yetmezlik, postüral hipotansiyon, nörolojik bozukluk, sistemik hastalık ve travmaya bağlı BPPV’si olan hastalar alınmadı. Semptom süresi bir aydan kısa olan hastalar çalışmaya alınmadı. Tekrarlayan ani baş dönmesi atakları öyküsü ve pozitif Dix-Hallpike manevrası ile hastalara posterior kanal BPPV tanısı kondu.
Dix –Hallpike manevrası15:
1. 10-15 sn latent süreden sonra sağ kulak altta iken saat yönünün tersine, sol kulak altta iken saat yönünde genellikle 30 sn’den kısa süren rotasyonel nistagmus gözlenmesi,
2. Hasta oturur pozisyona getirildiğinde ters yönde nistagmus gelişmesi,
3. Manevra tekrarlandığında nistagmusun yavaşlaması veya kaybolması,
4. Nistagmusla eş zamanlı vertigo görülmesi.
Hastalar vertigonun şiddeti, süresi, işitme kaybı, çınlama, kulakta dolgunluk hissi, bulantı-kusma ve düşme korkusu açısından sorgulandı. Hastaların vestibüler sistem ve nörolojik muayeneleri yapıldı. Vertigonun şiddeti; vizüel analog skala (VAS) ile 0’dan 100’e kadar bir cetvel üzerinde 0= “baş dönmesi yok”, 100= “dayanılmaz baş dönmesi var” şeklinde değerlendirildi16. VAS takip parametresi olarak değil, vertigo şiddeti açısından grupların eşit dağılıp dağılmadığını belirlemek için kullanıldı.
Posterior BPPV tanısı konan hastalar Dix-Hallpike manevrasından sonra 20 dakika dinlendirildikten sonra rastgele yöntemle aynı uzman hekim tarafından bir gruba Modifiye Epley, diğer gruba da Semont manevrası uygulandı. Hastalardan manevradan 48 saat sonrasına kadar en fazla 45 derecelik eğimle uyumaları ve boyun hareketlerinden kaçınmaları istendi. İki gün sonra hastalar tekrar değerlendirilerek vertigosu devam eden hastalara aynı manevra tekrar uygulandı.
Hastalar tedavi sonrası beş farklı cevaba göre değerlendirildiler: 1. Baş dönmem değişmedi; 2. Baş dönmem düzeldi ancak daha devam ediyor; 3. Baş dönmem yok; 4. Hafif sersemlik hissi var; 5. Kendimi iyi hissediyorum. İlk üç soru vertigonun olup olmadığını; 4. ve 5. sorular ise rezidüel semptomların olup olmadığını sorgulamak amacıyla soruldu. Hastaların baş dönmem geçti (üçüncü soru) ve hafif sersemlik hissi var (dördüncü soru) gibi birden fazla şıkkı kabul edebileceği söylendi3,17. İki gün sonunda üçüncü şık ile beraber dördüncü ya da beşinci şıkkı birlikte işaretleyenler ve Dix-Hallpike testinde nistagmus görülmeyen hastalar tam tedavi olmuş kabul edildi.
Dizziness Handicap Inventory (DHI)16,18:
Baş dönmesi ve denge bozukluğu olan hastalarda yaşam kalitesini fonksiyonel, emosyonel ve fiziksel olarak değerlendiren 25 maddeden oluşan bir skaladır.
Hastaların tamamına vertigo kaybolduktan sonra (üçüncü manevradan sonra vertigosu devam edenler de dahil olmak üzere) Brandt-Daroff vestibüler alıştırma egzersizleri ev programı şeklinde iki hafta süre ile uygulanmak üzere verildi. Hastalardan ev egzersizlerini her seansta beş defa tekrarlanacak şekilde günde üç seans uygulamaları istendi. Ev egzersizlerini yapmayanlar çalışma dışı bırakıldı. Hastalar tedavi sonrası ve iki haftalık egzersiz programından sonra kullanılan parametreler ile tekrar değerlendirildirler. Altıncı ay sonunda ise hastalar telefonla aranarak baş dönmesi şikayetlerinin tekrar gelişip gelişmediği soruldu.
Modifiye Epley Manevrası (Epley’in Modifiye Partikül Repozisyon Manevrası)4,19:
1. Modifiye Epley manevrasında hastanın başı diktir ve karşıya doğru bakar. Testi yapan kişi hastanın arkasında yer alır. Hasta yatakta oturur durumda iken başı masadan aşağı sarkacak şekilde sırtüstü yatırılır ve hastanın başı doktor tarafından desteklenerek ekstansiyona getirilir. Hastanın başı 45 derece lezyonun karşı tarafına döndürülür. Bir-iki dakika bu pozisyonda beklenir (bu sürede latent nistagmus başlar ve sonlanır).
2. Daha sonra ekstansiyon pozisyonu korunarak hastanın başı 90 derece ters tarafa döndürülür ve 30-60 saniye kadar beklenir.
3. Hastanın başı aynı yönde 90 derece daha döndürülerek bu pozisyonda 30-60 saniye beklenir.
4. Hasta daha sonra oturtulur ve baş hafif fleksiyona getirilerek aynı süre beklenir. Başarılı bir manevradan sonra partiküllerin utrikulusa döndüğü kabul edildiği için hastada nistagmus ve vertigo kaybolur. Modifiye Epley manevrasında toplam süre beş dakikayı geçmez.
Semont’un Serbestleştirici Manevrası4:
Hasta otururken baş lezyonun karşı tarafına 45 derece çevrilir. Hasta bu pozisyonda iken lezyonun olduğu tarafa yan yatırılarak beş dakika beklendikten sonra başın pozisyonu korunarak hasta diğer tarafına yatırılır. Beş dakika bu pozisyonda kaldıktan sonra yavaşça oturma pozisyonuna dönülür.
Brandt-Daroff Egzersizleri4:
Hasta yatakta oturur pozisyonda iken başını 45 derece sağa çevirdikten sonra hızlıca başın pozisyonunu koruyarak sol tarafına doğru yan yatar. 30 sn bu pozisyonda kaldıktan sonra hızlıca oturur pozisyona gelir ve başını hafifçe öne eğer. Daha sonra aynı hareketi ters tarafa doğru aynı sürede yapar.
İstatistiksel analizler, SPSS versiyon 16.0 programı (SPSS Inc, Chicago, IL, USA) kullanılarak yapıldı. Verilerin normal dağılım gösterip göstermedikleri Kolmogorov-Smirnov testi ile yapıldı. Sayılabilir veriler ortalama ± standart sapma olarak ifade edildi. Normal dağılım gösteren verilerin karşılaştırmasında Student t testi kullanıldı. Grup içi karşılaştırmalarda eşleştirilmiş t testi kullanıldı. Kategorik veriler sayı (n) ve oran (%) olarak ifade edilerek Ki-kare testi ile karşılaştırıldı. 0,05’in altındaki p değerleri istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi.